ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ, ΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, ΣΤΟ 4ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΙΚΡΩΝ ΝΗΣΙΩΝ, ΣΤΟ ΜΕΓΑΝΗΣΙ

Αγαπητοί σύνεδροι, εκπρόσωποι, Δήμαρχοι των μικρών νησιών της Ελλάδας, φίλες και φίλοι, αγαπητέ Περιφερειάρχη, Δήμαρχε του Μεγανησίου, κύριε Πρόεδρε του Δικτύου Μικρών Νήσων, κύριοι Βουλευτές, Γενικοί Γραμματείς, Υπουργοί, Πανοσιολογιότατε,
Είναι ιδιαίτερη η χαρά που βρίσκομαι εδώ, στο Συνέδριό σας, σε αυτό το πανέμορφο νησί, το Μεγανήσι, σε μια τόση όμορφη ημέρα. Μικρό νησί, αλλά μεγάλη ψυχή. Γι’ αυτό λέγεται και Μεγανήσι, προφανώς.
Όπως είπε και ο Δήμαρχος, από την πέτρα έχετε μάθει να βγάζετε ανάπτυξη, να βγάζετε το βιος σας. Και νομίζω ότι αυτό αναδεικνύει τις δυνατότητές μας, διότι δεν είναι μόνο πέτρα η Ελλάδα, έχουμε πολύ περισσότερες δυνατότητες. Σήμερα, απλώς χρειάζεται να τις καλλιεργήσουμε, γιατί είχαμε δυστυχώς μάθει σε μια άλλη, συγκεντρωτική και πελατειακή λειτουργία.

Γι’ αυτό είμαι εδώ, όμως, για να μιλήσουμε γι’ αυτά τα προβλήματα. Ξέρω ότι οι μικροί τόποι, οι δικοί σας τόποι, έχουν ιδιομορφίες, χαρές, αλλά και πολλές δυσκολίες. Και βέβαια, σε μια εποχή κρίσης, όπως η σημερινή, πολλές φορές, αυτές οι δυσκολίες γίνονται μεγαλύτερες. Εμείς, όμως, κάνουμε αυτές τις δυσκολίες ευκαιρία.
Αυτό το έχω πει πολλές φορές. Σε αυτή την κρίση που περνάμε όλοι μαζί, είναι ευκαιρία να δούμε σε βάθος τα προβλήματά μας και επιτέλους να τα λύσουμε. Είναι μια μεγάλη ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε πολλά πράγματα στην πατρίδα μας. Να δείξουμε ότι μπορούμε να βγούμε πιο δυνατοί και ενωμένοι από αυτή τη δοκιμασία. Να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα, αυτά που όλοι μας γνωρίζουμε, από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το κράτος, το πρότυπο της ανάπτυξης, που κι εσείς αναφέρατε, μέχρι και τη νοοτροπία πολλές φορές τόσων - όλων μας, θα έλεγα - πολιτών, πολιτικών, εργαζομένων και επιχειρήσεων.
Ευκαιρία και για τα μικρά νησιά. Είναι ευκαιρία, τα μικρά νησιά να γίνουν πρότυπα. Και ακριβώς επειδή είναι μικρά νησιά, έχουν μεγαλύτερη ευελιξία και μεγαλύτερη δυνατότητα να γίνουν πιλότοι, να γίνουν πρότυπα μιας διαφορετικής Ελλάδας, μιας Ελλάδας που όλοι μας θέλουμε, μιας Ελλάδας ποιοτικής στον κοινωνικό, περιβαλλοντικό και οικονομικό τομέα.
Ήδη, έχουμε ξεκινήσει το δύσκολο και μακρύ δρόμο αυτών των μεγάλων αλλαγών και έτσι θα συνεχίσουμε. Γνωρίζουμε όλοι καλά ότι ο δρόμος αυτός είναι μακρύς και δύσκολος. Γνωρίζουμε όλοι καλά ότι η χώρα μας αντιμετωπίζει έκτακτες συνθήκες, δυσκολίες πρωτοφανείς, όπως δεν είχε ξαναζήσει τις τελευταίες δεκαετίες, με μεγάλα, δικά μας προβλήματα, που προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε, αλλά και μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον μεγάλης αβεβαιότητας και ρευστότητας, που και αυτό δυσκολεύει την προσπάθειά μας.
Πρόκειται για μια τριπλή πρόκληση: από τη μια, ένα χρέος και ελλείμματα που έρχονται από το παρελθόν, τα οποία αποκαλύφθηκαν πριν από ενάμισι χρόνο, με πραγματικές όμως αιτίες τη σπατάλη, την πελατειακή λογική, την κακή και αναποτελεσματική λειτουργία του κράτους, το πού πάνε οι επενδύσεις, ακόμη και με τη διαφθορά, αλλά και τη γραφειοκρατία που κι εσείς αναφέρατε. Αυτή είναι η μία πλευρά.

Το δεύτερο είναι οι παγκόσμιες αγορές, που είναι καχύποπτες ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2008. Τράπεζες που, ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο, λειτουργούν με φόβο και αυτός ο φόβος βεβαίως επηρεάζει και τη ρευστότητα στην αγορά, αλλά και επενδυτές, οι οποίοι φοβούνται να αγοράσουν ομόλογα ή να επενδύσουν.

Και το τρίτο, βεβαίως, είναι ότι ζούμε - με αδυναμίες - σε μια κοινή οικογένεια, που λέγεται «Ευρωπαϊκή Ένωση». Μια κοινή οικογένεια, που δυσκολεύεται μπροστά στις νέες αυτές συνθήκες, να πάρει ρηξικέλευθες αποφάσεις, με πολλές εσωτερικές διεργασίες, με θεσμικές αδυναμίες, αλλά πολλές φορές και με μια δημόσια κακοφωνία.

Αν σε αυτά προσθέσουμε και παγκόσμια προβλήματα, όπως είπατε πριν, τα θέματα του περιβάλλοντος, που πλήττουν σε πολλές περιοχές της γης μικρά νησιά, απειλούν θα έλεγα μικρά νησιά, αλλά και θέματα όπως των μεγάλων αλλαγών στην περιοχή μας, στην Αφρική, στον Αραβικό κόσμο, τη μετανάστευση, την προσφυγιά, όλα αυτά κάνουν εξαιρετικά περίπλοκη και δύσκολη την κατάσταση που ζούμε.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, όμως, βασικό μας μέλημα είναι από τη μία να βάλουμε τάξη στα οικονομικά μας και, από την άλλη, να στηριχθούμε και να καλλιεργήσουμε τις δικές μας δυνάμεις, γι' αυτό είναι και τόσο σημαντική η συνάντησή μας εδώ. Διότι ο καθένας μετράει σε αυτή την προσπάθεια και τα μικρά νησιά μετράνε, όπως είπα, και ως πρότυπα.

Να στηριχθούμε στις δικές μας δυνάμεις με δημιουργικό τρόπο, αναπτύσσοντας την ικανότητά μας. Και αυτό είναι και το πρόγραμμά μας, είναι αυτός ο Οδικός Χάρτης για τον οποίο μιλάμε, που κάνει ακριβώς αυτό: ανοίγει το δρόμο, χαράσσει το δρόμο γι' αυτές τις μεγάλες αλλαγές, που θα μας επιτρέψουν να στηριχθούμε πια στις δικές μας δυνάμεις, σε έναν κόσμο που εξελίσσεται, που αλλάζει και που βεβαίως έχει και πολλά απρόβλεπτα.

Μέλημά μας, μέλημα της Κυβέρνησης είναι, από τη μια, να διαχειριστούμε το έλλειμμα της χώρας μας και το χρέος, τραβώντας μια γραμμή με το παρελθόν και αλλάζοντας σελίδα, αλλά από την άλλη, να συνεχίσουμε τις μεγάλες αλλαγές για μια βιώσιμη οικονομία, ώστε να μην ξαναγυρίσουμε ποτέ σε τέτοιου είδους προβλήματα και σε μια πιθανή χρεοκοπία.

Θέλω να επαναλάβω εδώ, αυτό που είπα προ ημερών στο Συνέδριο του ΣΕΤΕ για τον τουρισμό: η Κυβέρνηση δεν πρέπει και δεν μπορεί να εμπλακεί σε μια σεναριολογία, εντός και εκτός Ελλάδας, που αγγίζει πολλές φορές και τα όρια της εγκληματικότητας. Αλλά να ξέρουν όλοι, ότι διαχειριζόμαστε το ζήτημα του χρέους, όχι μόνο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αλλά με υπευθυνότητα, σοβαρότητα και πάντα με γνώμονα τα συμφέροντα του Ελληνικού λαού.

Οι κινήσεις της Ελληνικής Κυβέρνησης αυτό το στόχο έχουν. Όπως και με την χθεσινή συνάντηση, υπό τον κ. Juncker, τον Πρόεδρο του Eurogroup, της λεγόμενης «Ευρωζώνης».

Όπως σας είπα, η σεναριολογία αγγίζει τα όρια της εγκληματικότητας. Όπως και χθες, που ανεύθυνα κάποιοι θέλησαν και πάλι να ενσπείρουν το φόβο, για διάφορους λόγους, ίσως ακόμα και κερδοσκοπικούς.

Χθες, είδαμε για μία ακόμα φορά, πόσοι κίνδυνοι παραμονεύουν για τη χώρα μας, ακόμα και με προβοκάτσιες, όπως με το «ευφάνταστο» σενάριο, για δήθεν έξοδό μας από το ευρώ. Φυσικά, κανένα τέτοιο σενάριο δεν υπάρχει.

Κανένα τέτοιο σενάριο δεν συζητήθηκε καν, στις ανεπίσημες επαφές που έχει η χώρα μας, όπως η χθεσινή, για ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων σε σχέση με την πορεία μας, τις προσπάθειές μας, αυτές που καταβάλλουμε και εμείς, αλλά και από κοινού στην Ευρώπη, για την έξοδο από την κρίση.

Βέβαια, αυτό το περιβάλλον, αυτή η σεναριολογία είναι πολύ αρνητική για την ψυχολογία του Ελληνικού λαού, αλλά και για κάθε επενδυτή, είτε Έλληνα, είτε ξένο, που θα ήθελε να επενδύσει, να δημιουργήσει και να αναπτύξει δράσεις και πρωτοβουλίες.

Γι’ αυτό και καλώ όλους, εντός αλλά και εκτός Ελλάδας, στην Ευρωπαϊκή Ένωση ιδιαιτέρως, να αφήσουν την Ελλάδα ήσυχη, ήρεμη, να κάνει τη δουλειά της. Η Ελλάδα κάνει τη δουλειά της!

Η φετινή χρονιά, παραδείγματος χάρη, το ξέρετε, αναμένεται καλύτερη στον τουρισμό. Και αυτό οφείλεται και στη δουλειά που κάναμε μαζί, η Κυβέρνηση με τους φορείς και με την Αυτοδιοίκηση. Δουλέψαμε σκληρά αυτή τη χρονιά και θα έχουμε αποτελέσματα.

Δεν μπορεί, όμως, αυτή η θετική πορεία της χώρας μας, οι θυσίες του Ελληνικού λαού να υπονομεύονται από τα συνεχή σενάρια, την σεναριολογία και την κακοφωνία, που υπάρχει πολλές φορές ακόμα και στο πλαίσιο της Ευρώπης.

Και ξέρουμε πολύ καλά ότι και η ψυχολογία από μόνη της προκαλεί πραγματικά αποτελέσματα στην οικονομία. Μπορεί να είναι θετικά, μπορεί όμως να είναι και αρνητικά. Αυτό το μήνυμα, το έχω επαναλάβει σε όλους τους τόνους σε κάθε ηγέτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που συναντώ.

Από την άλλη, αγαπητοί φίλοι, επειδή γνωρίζω ότι αναλύσεις, παραινέσεις, καλοπροαίρετες συμβουλές, αλλά ακόμα και κερδοσκοπικές επιθέσεις και κακόβουλα σχόλια, θα τα βρούμε μπροστά μας - δεν έχουν τελειώσει αυτά - εμείς πρέπει να είμαστε αποφασισμένοι και ενωμένοι μπροστά σε αυτή την κακόβουλη επίθεση, ή τα όποια εμπόδια έχουμε μπροστά μας.

Οι αλλαγές στη χώρα πρέπει να συνεχίσουν και θα συνεχίσουν, απρόσκοπτα και δυναμικά. Τώρα είναι η ώρα να γίνουν πιο ρηξικέλευθες, πιο αποφασιστικές, πιο δίκαιες, πιο ριζικές. Αυτό σημαίνει ότι ξεβολευόμαστε απ’ αυτά που γνωρίζαμε. Παραδείγματος χάρη, αναφερθήκατε και εσείς, εμμέσως πλην σαφώς, στο πολιτικό σύστημα. Τόσοι κατηγορούν το πολιτικό σύστημα ως υπαίτιο, όμως, αυτό δεν αλλάζει μόνο με νόμους. Αν η νοοτροπία ότι όλα έρχονται από το κράτος, το ρουσφέτι και την εύνοια, αντί της τοπικής και περιφερειακής δημιουργίας συνεχίσει, τότε δεν κάναμε τίποτα.

Η Κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να συνεχίσει με δυναμισμό τις αλλαγές. Είναι ώρα να συναισθανθούν όλοι, τα κόμματα, οι φορείς, η επιστημονική κοινότητα, οι επιχειρηματίες, τα Μέσα ενημέρωσης, καθένας που βρίσκεται σε θέση ευθύνης, ότι η κατάσταση δεν σηκώνει μαγικές συνταγές, δεν επιτρέπει υπεκφυγές, ούτε «μαγκιές». Απαιτεί ευρεία προσπάθεια, όλων, σοβαρή, αποφασιστική και, βέβαια, με δημιουργικό πνεύμα.

Όπως είπα, ακούσαμε και θα ακούμε τα πιο απίστευτα σενάρια γύρω από την Ελλάδα, ανεύθυνα και χωρίς σοβαρότητα. Δυστυχώς, όσοι τα διακινούν δεν υπολογίζουν το συμφέρον της Ελλάδας, το καλό της χώρας μας. Εμείς, όμως, το ξέρουμε και συνεχίζουμε το δύσκολο δρόμο που ξεκινήσαμε.

Και σε όσους και εντός της Ελλάδας – θα ήθελα να μεταφέρω ένα μήνυμα, που μετέφερα και χθες στη Βουλή - ψάχνουν για άλλοθι, για να μπούμε σε μια αδράνεια και εσωστρέφεια, αντί να υφαίνουν ιστορίες για αγρίους, ακόμα και για προαποφασισμένες κινήσεις, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και πολλά άλλα, ας καταλάβουν ότι εμείς είμαστε σε μια πορεία, όπου σώζουμε τη χώρα, σώζουμε μισθούς και συντάξεις, σώζουμε την οικονομία, σώζουμε τις οικονομίες των νοικοκυριών μας.

Ας μην χάνουμε λοιπόν χρόνο και φαιά ουσία. Αυτό ζητούν όλοι οι λογικοί άνθρωποι. Ας μην υπονομεύουμε εμείς τις εθνικές μας προσπάθειες. Και ιδιαίτερα, όταν υπάρχουν πολλοί που παραμονεύουν.

Θέλω όμως εδώ να δηλώσω ότι, καμία προβοκάτσια δεν είναι τόσο δυνατή, ώστε να μας λυγίσει. Καμία προβοκάτσια δεν θα λυγίσει την ψυχή μας, την ψυχή αυτού του περήφανου λαού που, παρά τις δυσκολίες, παραμένει αγέρωχος.

Ένας λαός, σίγουρος για τις δυνάμεις του, αποφασισμένος για τον σκοπό του. Με όπλο την ψυχή όλων των Ελλήνων, τη σταθερότητα της Kυβέρνησης, την αποφασιστικότητά μας να σώσουμε και να αλλάξουμε τη χώρα, προχωράμε μπροστά χωρίς τίποτα να μπορεί να μας σταματήσει.

Θα φτάσουμε στο στόχο μας, θα φτάσουμε και στην Ιθάκη μας, όπως είπα και πέρυσι - είναι και λίγο πιο κοντά εδώ η Ιθάκη από το Καστελόριζο. Βεβαίως, έχουμε δρόμο ακόμα και ο δρόμος αυτός, δεν ξέρεις τι εμπόδια θα φέρει μπροστά μας, αλλά εμείς θα φτάσουμε σε μια Ελλάδα δίκαιη, δίκαιη για τα παιδιά μας, σίγουρη για τον εαυτό της και με μια βιώσιμη ανάπτυξη.

Διαχειριζόμαστε με νηφαλιότητα και αποφασιστικότητα τη μεγαλύτερη κρίση της πρόσφατης ιστορίας μας. Λάβαμε ιστορικές, δύσκολες αποφάσεις. Πετύχαμε ήδη πολλά, μια μεγάλη μείωση του ελλείμματος το 2010, μεγάλες αλλαγές που έχουν ήδη γίνει πράξη και δρομολογηθεί, και δίνουμε κάθε μέρα αγώνα για να φέρουμε σε πέρας αυτή τη μεγάλη προσπάθεια που κάνουμε για τη σωτηρία και την αλλαγή της χώρας.

Κάθε μέρα, δίνουμε μάχη εντός και εκτός Ελλάδας για τα συμφέροντα του Ελληνικού λαού, προκειμένου να πετύχουμε κάθε φορά τις καλύτερες δυνατές λύσεις για τη χώρα και τους πολίτες. Κάνουμε μόνο τη δουλειά μας και, κάνοντας τη δουλειά μας, γινόμαστε όλο και περισσότερο αξιόπιστοι. Έτσι πετύχαμε πρόσφατα την επιμήκυνση, αλλά και τη μείωση του επιτοκίου του δανείου των 110 δισεκατομμυρίων, που έχουμε πάρει, ακριβώς επειδή κάναμε καλά τη δουλειά μας. Και αυτό σημαίνει αμέσως μείωση του βάρους του Ελληνικού λαού κατά 6 δισεκατομμύρια ευρώ.

Φίλες και φίλοι, όλα αυτά υπογραμμίζουν το πόσο αποφασισμένοι και προσηλωμένοι πρέπει να είμαστε σε αυτή την εθνική προσπάθεια, για να ξεπεράσουμε τη βαθιά κρίση.

Αυτό που έχει όμως πλέον ακόμα μεγαλύτερη σημασία είναι να κάνουμε αυτές τις αλλαγές πράξη, δουλεύοντας όλοι μαζί. Είναι καθοριστική πια η σημασία της συμμετοχής των πολιτών, των τοπικών κοινωνιών, των συλλογικών φορέων, της ιδιωτικής οικονομίας και πρωτοβουλίας, στην αλλαγή της πατρίδας μας και στη δημιουργία μιας καλύτερης Ελλάδας για όλους.

Και το Μεγανήσι, από μόνο του, είναι ένα παράδειγμα. Βρισκόμαστε σήμερα και μιλάμε για τα μικρά νησιά σε ένα αντιπροσωπευτικό νησί του Ιονίου, που μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για την ανάπτυξη που θέλουμε, για το τουριστικό πρότυπο που θέλουμε. Αυτό που θέλουμε να προβάλουμε. Για το βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης που θέλουμε να δημιουργήσουμε για ολόκληρη την πατρίδα μας.

Και βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού, δεν σημαίνει απλά κάποια ωραία αξιοθέατα για τον τουρίστα. Σημαίνει ποιότητα ζωής και ομορφιά, πρώτα απ’ όλα για τον ίδιο τον κάτοικο, τον ίδιο τον πολίτη του κάθε νησιού, ακόμα και του μικρού νησιού, διότι η ποιότητα, η αισθητική και η ομορφιά, όταν υπάρχουν για τον ίδιο τον πολίτη, θα υπάρχουν και για τον επισκέπτη.

Μια πρώτη μεγάλη μεταρρύθμιση που ξεκίνησε και κάνει σιγά – σιγά τα πρώτα βήματά της είναι ο «Καλλικράτης». Το αναγνωρίζετε και εσείς, από τον τίτλο του Συνεδρίου σας. Γιατί πλέον, πρόκειται για δυνάμεις που χαρίζει στις τοπικές κοινωνίες ο «Καλλικράτης», δεν είναι κάποιο δώρο της κεντρικής Kυβέρνησης. Είναι υποχρέωση θα έλεγα, μια αυτονόητη απόφαση. Είμαστε από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη της Ευρώπης. Ακόμα και σε σχέση με τις πρώην ανατολικές χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, είμαστε από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη.

Είναι λοιπόν αυτονόητη η απόφαση για εμάς, μια δημοκρατική αλλά και αναπτυξιακή απόφαση, να αποκεντρωθούν οι εξουσίες, για να εξαλειφθεί αυτή η γραφειοκρατία, που ξέρουμε πόσο σας ταλαιπωρεί και πόσο ταλαιπωρεί ακόμα περισσότερο έναν κάτοικο σε μια απομακρυσμένη περιοχή, ή σε μια περιοχή πιο απομονωμένη - πόσο μάλλον σε ένα μικρό νησί, όταν δεν έχει τις δυνατότητες ή ταλαιπωρείται, για να πηγαίνει από τη μια Υπηρεσία στην άλλη, διανύοντας και τεράστιες αποστάσεις, προκειμένου να λύσει ένα, κατά τα άλλα, απλό πρόβλημα.

Γι’ αυτό, κάθε νησί, κάθε Δήμος και Περιφέρεια, θέλουμε να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους, να μπορούν να καθορίσουν το μέλλον τους. Είναι παράλληλα μια στροφή στη φιλοσοφία άσκησης της πολιτικής. Πλέον, όταν περνάμε αυξημένες αρμοδιότητες σε κάθε τόπο με τον «Καλλικράτη», σημαίνει ότι αυτός ο τόπος πρέπει να δουλέψει, πρέπει να συνεργαστούν τοπικοί φορείς και πολίτες, να γίνει σχεδιασμός, να αναληφθούν πρωτοβουλίες και να υλοποιηθούν έργα.

Δεν θα υπάρχει πια ένα κεντρικό κράτος, αρμόδιο για όλα, που μπορεί να ειναι στην πράξη ικανό για πολλά, όμως, από την άλλη, για πολύ λίγα, καθώς είναι απόμακρο, μη γνωρίζοντας τα τοπικά προβλήματα. Γιατί το κράτος δεν γνωρίζει, ο δημόσιος υπάλληλος στην Αθήνα δεν μπορεί να ξέρει τα τοπικά προβλήματα. Και από την άλλη, δεν θα υπάρχει ούτε και το βολικό άλλοθι που μας εξασφαλίζει, μερικές φορές, με το να ρίχνουμε πάντα τις ευθύνες στο κράτος.

Γιατί αυτή είναι και η εξάρτηση που υπήρχε, η οποία τελικά δημιούργησε και την μεγαλύτερη εξάρτηση που έχουμε ως χώρα, με τα δανεικά, γιατί δεν υπήρχαν καθαροί ρόλοι, δεν είχαμε καθαρές ευθύνες και δεν είχαμε αποτελέσματα.

Πλέον, κάθε Δήμος και κάθε Περιφέρεια έχουν δυνατότητες, έχουν όμως και μεγαλύτερες ευθύνες. Ευθύνες να κινητοποιήσουν δυνάμεις, ανθρώπινο δυναμικό, και τοπικό και περιφερειακό, αλλά και παγκόσμια, του Eλληνισμού και άλλων, καθώς και ιδέες και κεφάλαια, και να συναποφασίσουν με τους πολίτες, να σχεδιάσουν με την κοινωνία δημιουργικά.

Όσον αφορά τους νησιωτικούς Δήμους, με την μεταρρύθμιση του «Καλλικράτη» δώσαμε δύναμη και επιπλέον αρμοδιότητες στα νησιά μας. Είμαι βέβαιος ότι εσείς θα εκμεταλλευθείτε τις ευκαιρίες που σας παρουσιάζονται, αλλά θα ανταποκριθείτε και στις αυξημένες ευθύνες που επωμίζεστε απέναντι στους δημότες που σας εξέλεξαν.

Ο ρόλος των νησιών και ιδιαίτερα των μικρών νησιών είναι καθοριστικός στην προσπάθειά μας για ένα νέο βιώσιμο μοντέλο πράσινης ανάπτυξης. Πολλοί θεωρούν ότι η νησιωτικότητα είναι μειονέκτημα, εμείς όμως πρέπει να το κάνουμε πλεονέκτημα. Και είναι πλεονέκτημα, εάν το αξιοποιήσουμε σωστά, για ένα διαφορετικό πρότυπο ανάπτυξης.

Ας θυμηθούμε πόσο σημαντικά είναι τα νησιά μας για τον πολιτισμό μας, από την αρχαιότητα, όσο και στα νεότερα χρόνια. Εδώ έχουμε τις ρίζες μας. Ο πολυνησιακός, ο μικρονησιακός χαρακτήρας της Ελλάδας, όπως και στις Κυκλάδες, όπως και σε αυτό εδώ το νησί, αλλά και σε άλλα νησιά του Ιονίου, ο Κυκλαδικός πολιτισμός με τον κομβικό ρόλο που είχε στο εμπόριο και εν γένει στην οικονομική ανάπτυξη τον 19ο αιώνα, αλλά και η Περιφέρεια Ιονίου, συνεισέφεραν σημαντικά στον πολιτισμό στην Ελλάδα.

Όλα αυτά δείχνουν τις τεράστιες δυνατότητες που έχουν τα νησιά μας. Λειτουργούσαν σαν ένα σφουγγάρι, που αφομοίωνε πολιτισμούς, πληροφορίες και εμπειρίες, μέσα από το εμπόριο, τις επαφές, τους ανοιχτούς ορίζοντες με τόσους ανθρώπους στην Περιφέρεια, αλλά και παγκοσμίως. Ιδέες που έφερναν και που αξιοποιούσαν, οι οποίες δημιουργούσαν όλες αυτές τις τεράστιες δυνατότητες που διαμόρφωσαν τον ελληνικό πολιτισμό.

Πολλές φορές, όταν μιλώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δείχνω στους φίλους μας της Ευρώπης τα νησιά μας και λέω: το κάθε νησί, όπως και το κάθε κράτος της Ευρώπης έχει τις ιδιαιτερότητές του, αλλά και όλα μαζί αποτελούμε μια ενότητα, από τις κοινές αξίες που μοιραζόμαστε και την κοινή προσπάθεια που κάνουμε.

Αυτό ακριβώς θέλουμε να γίνει εδώ και με τα μικρά νησιά, να μπορέσουν να κάνουν αυτή την κοινή προσπάθεια για την ανάπτυξή τους. Θέλουμε μια πατρίδα που αξιοποιεί αυτά τα μεγάλα, γιατί μπορεί να είναι μικρά τα νησιά αλλά είναι μεγάλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα. Από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα θεωρώ ότι είναι η νησιωτικότητα της χώρας μας. Μοναδικό χαρακτηριστικό, ταυτισμένο με την εικόνα της χώρας μας, την ιστορία μας, τον πολιτισμό το δικό μας, αλλά και τον πολιτισμό της Ευρώπης.

Είναι βέβαιο ότι ο δρόμος της νέας, πράσινης ανάπτυξης περνά ακριβώς μέσα από την προστασία, αλλά και την ανάδειξη και την καινοτόμο αξιοποίηση αυτών των χαρακτηριστικών. Η πράσινη ανάπτυξη είναι σημαντική, επίσης, γιατί δίνει και μεγαλύτερη αυτονομία, δηλαδή μεγαλύτερη δυνατότητα αποφάσεων για κάθε τοπική κοινωνία.

Ξεκινά από το ίδιο το ενεργειακό πρόβλημα, δίνοντας ενεργειακή αυτονομία, αλλά και περισσότερες δυνατότητες σε ό,τι αφορά την πληροφορία για κάθε νησί. Αυτό λοιπόν που χρειάζεται η πατρίδα μας είναι μια πετυχημένη νησιωτική πολιτική.

Στόχος μας είναι να επεκτείνεται σε πολλά πεδία, να επιδιώκει την ενσωμάτωση της νησιωτικής διάστασης, στις επιμέρους εθνικές και κοινοτικές πολιτικές. Δηλαδή, σε κάθε μας πολιτική, σε κάθε μας απόφαση που σας επηρεάζει, αυτό να το λαμβάνουμε υπόψη μας στη διαμόρφωση της πολιτικής, γιατί όπως πολύ σωστά είπατε, δεν μπορεί να υπάρχουν ενιαίοι, ισοπεδωτικοί κανόνες, όταν έχουμε τόσες ιδιαιτερότητες. Δηλαδή, δεν είναι μια μεμονωμένη πολιτική, αλλά διαπερνά κάθε αναπτυξιακή πρωτοβουλία.

Σε ό,τι αφορά το δικό μας ρόλο, το ρόλο της κεντρικής Κυβέρνησης, κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας, για να στηρίξουμε αυτό το πολύτιμο τμήμα της πατρίδας μας, τα νησιά μας, ώστε να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις δυσκολίες, τις προκλήσεις, αλλά και τις ευκαιρίες.

Αναφέρω ένα παράδειγμα μιας απόφασης που λάβαμε, που συμβάλλει κατ' εξοχήν στην ανάπτυξη του τουρισμού και άρα και των νησιωτικών περιοχών. Παρά την κρίση, παρά το γεγονός ότι αναγκαστήκαμε, λόγω της κρίσης και της κακής δημοσιονομικής κατάστασης που αυτή η Κυβέρνηση κλήθηκε να διαχειριστεί, αποφασίσαμε μια γενναία μείωση του ΦΠΑ για την παροχή τουριστικών υπηρεσιών, οι οποίες αποτελούν βασική πηγή εισοδήματος για τα μικρά νησιά.

Πέρα απ’ αυτό, όπως ήδη ανακοίνωσα στη Γενική Συνέλευση του ΣΕΤΕ, συνεχίζουμε τη μεγάλη προσπάθεια για την αλλαγή στο τουριστικό μας πρότυπο, με επίκεντρο την καλύτερη προβολή της χώρας, τη διευκόλυνση επενδύσεων και τη διευκόλυνση πρόσβασης των επισκεπτών στη χώρα μας. Και βέβαια, τα μικρά νησιά της χώρας, τα αφορά άμεσα αυτός ο σχεδιασμός και οι πρωτοβουλίες.

Ενδεικτικά, όπως θα γνωρίζετε ήδη, προχωράμε στη μείωση των φόρων υπέρ τρίτων στα ακτοπλοϊκά εισιτήρια, ώστε να ελαφρύνουμε όσο μπορούμε το βάρος που επωμίζεστε για τις μετακινήσεις προς τα νησιά μας και να τα καταστήσουμε πιο ελκυστικούς και πιο οικονομικούς προορισμούς για τους εγχώριους και ξένους επισκέπτες.

Επιπλέον, επειδή αναγνωρίζουμε τόσο τη σημασία της νησιωτικότητας, όσο και την ανάγκη για την καλύτερη δυνατή παροχή υπηρεσιών από το Δημόσιο, για τους κατοίκους και τους επισκέπτες των νησιών, με το νομοσχέδιο για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, με το οποίο συνδέονται με το Διαδίκτυο όλες οι υπηρεσίες, ενισχύεται η δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες και εφαρμογές ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε κατοίκους νησιωτικών και ορεινών περιοχών.
Θα υπάρξει δηλαδή ειδική μέριμνα για τη δική σας σύνδεση με αυτές τις υπηρεσίες, ώστε να μην χρειάζονται μετακινήσεις για τα τόσα θέματα, αλλά να μπορούν να λύνονται απλά, μέσα από έναν υπολογιστή. Βεβαίως, αυτό θα βοηθήσει και τα άτομα που δραστηριοποιούνται στις εν λόγω περιοχές, ή που επικοινωνούν, ή συναλλάσσονται με φορείς του δημοσίου τομέα, με τη χρήση αυτών των νέων τεχνολογιών.
Ταυτόχρονα, προβλέπεται η οργάνωση και χρήση αυτών των τεχνολογιών, με έναν τρόπο ώστε να ενισχύουν και την ανάπτυξη των νησιωτικών και ορεινών περιοχών, με έμφαση στην τηλεϊατρική και την στελέχωση των περιφερειακών ιατρείων. Με αυτό τον τρόπο, αποδεικνύουμε ότι η Κυβέρνηση δεν εγκαταλείπει τους νησιώτες και δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο.
Επίσης, δημιουργούμε το Εθνικό Δίκτυο Τηλεϊατρικής (ΕΔΙΤ) και το συνδέουμε με τις υφιστάμενες υποδομές του Εθνικού Συστήματος Υγείας, με τις νησιωτικές και απομακρυσμένες περιοχές της χώρας – ήδη, είναι σε εξέλιξη ο διαγωνισμός.
Γενικότερα, σε ό,τι αφορά τον κρίσιμο για τα νησιά τομέα της υγείας, με τη δημιουργία του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών, όπως λέγεται, προχωρούμε σε ισόρροπη διασπορά νέων σημείων παροχής υπηρεσιών υγείας, κοντά στον τόπο εργασίας, κοντά στον τόπο κατοικίας.
Προσπαθούμε να αμβλύνουμε επίσης και την κοινωνικά πιο επώδυνη επίπτωση της κρίσης, που είναι η ανεργία. Ανεργία, που αντιμετωπίζουμε με ένα φάσμα πρωτοβουλιών, όπως για παράδειγμα με τα Περιφερειακά Σύμφωνα για την Απασχόληση σε κάθε Περιφέρεια, όπως αυτό που υπέγραψε πριν από λίγες ημέρες η Υπουργός Εργασίας με την κατ' εξοχήν νησιωτική Περιφέρεια της χώρας μας, το Νότιο Αιγαίο.
Στόχος δικός μας, δικός σας, στόχος κοινός, είναι να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας, να κρατήσουμε τον κόσμο, κυρίως τους νέους, αλλά και να φέρουμε κόσμο στα νησιά μας.
Προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλει και ο νέος επενδυτικός νόμος, που μπορεί να στηρίξει τις περιφερειακές επενδύσεις, παρέχοντας ευκαιρίες σε νέους και καινοτόμους επιχειρηματίες. Σημαντικό εργαλείο είναι επίσης το πρόγραμμα «Leader», αλλά και άλλα, που συμβάλλουν στην ανάδειξη της υγιούς και δυναμικής τοπικής επιχειρηματικότητας, σε θέματα αγροτικής ανάπτυξης και πράσινης επιχείρησης.
Αναγνωρίζουμε έμπρακτα την νησιωτικότητα, τις ιδιαιτερότητες και τις δυσκολίες σε όλους τους τομείς, με ειδικό φορολογικό καθεστώς για τα μικρά νησιά και επιπλέον κίνητρα για επενδύσεις σε αυτά.
Θα μου πείτε, βέβαια, η ιδιαιτερότητα της νησιωτικότητας έχει αναγνωριστεί απ’ όλες τις κυβερνήσεις, είναι καταγεγραμμένη στο Σύνταγμα της χώρας μας, ακόμα και στις Κοινοτικές πολιτικές, σε κάποιο βαθμό. Θα πω, όμως, ότι ούτε αυτό προέκυψε τυχαία. Κάποιοι δούλεψαν και πάλεψαν γι’ αυτό, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προσωπικά, είχα την τιμή να εκπροσωπώ τη χώρα, όταν διαπραγματευτήκαμε την Συνθήκη του Άμστερνταμ, που για πρώτη φορά αναφέρεται στην νησιωτικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και αυτό τον αγώνα θα συνεχίσουμε και σήμερα.
Δεν μένουμε στα λόγια, δείχνουμε με παραδείγματα την έμπρακτη στήριξή μας. Για πρώτη φορά, προωθούμε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τα νησιά μας και ειδικότερα για τα μικρά νησιά, με βασικούς στόχους τη διαμόρφωση εξειδικευμένων νησιωτικών πολιτικών για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων που εσείς, ως Δήμαρχοι, ήδη αντιμετωπίζετε.
Επίσης, προωθούμε την υλοποίηση στην πράξη του στόχου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της περιφερειακής χωρικής συνοχής, που αυτό πια προκύπτει από την ίδια τη Συνθήκη της Λισαβόνας.
Ενδεικτικά, αναφέρω ορισμένες από τις πρωτοβουλίες μας, στην κατεύθυνση αυτή. Τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Νησιωτικής Ανάπτυξης, που μπορεί να αποτελέσει βασικό εργαλείο συνεργασίας με εσάς και με όλους τους εμπλεκόμενους, βεβαίως, για τη διαμόρφωση βασικών πολιτικών στα νησιά μας και για όλες μας τις πρωτοβουλίες γενικότερα, για την απλοποίηση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
Παλιά, χρειαζόταν τουλάχιστον 40 ημέρες για να ιδρύσεις μια επιχείρηση. Τώρα, μπορείς μέσα σε λίγες ώρες. Αυτό έγινε για να χτυπήσουμε τη γραφειοκρατία και να βοηθήσουμε και τις μικρές επενδύσεις, όπως για παράδειγμα με το «fast track», το οποίο πρόσφατα ανακοινώσαμε. Θέλουμε και αυτό να συμβάλει, ακόμα και για τις μικρές επιχειρήσεις, σε αυτή τη νέα αντίληψη στο χώρο του τουρισμού - και αυτό αφορά άμεσα στα νησιά.
Επίσης, η σηματοδότηση της στροφής στην πράσινη ανάπτυξη, με επίκεντρο τα νησιά μας, με πρώτο όπως γνωρίζετε τον Άη - Στράτη, όπου ήδη εκδόθηκε η πρόσκληση χρηματοδότησης σχετικών έργων προς το Δήμο Αγίου Ευστρατίου, προκειμένου να γίνει ο Άη – Στράτης, το πρώτο πράσινο νησί από πλευράς ενέργειας. Ξέρω ότι το Μεγανήσι είναι επίσης πράσινο νησί και πανέμορφο νησί, αλλά εδώ μιλάμε για ένα πράσινο νησί, τον Άη-Στράτη, ως το πρώτο νησί που θα είναι αυτόνομο ενεργειακά.
Η ηλεκτρική ενέργεια θα παράγεται αποκλειστικά από ανανεώσιμες πηγές, αιολικά, ηλιακά πάρκα και βιομάζα, σε συνδυασμό με έργα πράσινων μεταφορών, βιολογικής γεωργίας και αλιείας. Έτσι, θα αποτελέσει ένα παράδειγμα.
Σκεφθείτε την θελκτικότητα, αλλά και το ενδιαφέρον που θα υπάρχει παγκοσμίως για τέτοια νησιά, όταν ένας πολίτης, που ζει σε μια πόλη, θα θέλει να δει πώς θα είναι η ζωή του, σε μια εποχή που έχουμε μεταφερθεί σε ένα άλλο ενεργειακό πρότυπο, όπου όλα γίνοται με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Θα υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για το γεγονός ότι εμείς, πρώτοι στην περιοχή μας, έχουμε κατορθώσει να διαμορφώσουμε στη χώρα μας ένα ολοκληρωμένο σύστημα αυτόνομης ενεργειακής και πράσινης ανάπτυξης. Και αυτό μπορούμε να το κάνουμε στα νησιά μας. Άρα, λοιπόν, ο Άη-Στράτης θα αποτελέσει ένα πρότυπο.
Και περιμένω από εσάς, και από το Συνέδριό σας, εάν υπάρχουν παρόμοιες πιλοτικές εφαρμογές, που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε κάποιο από τα δικά σας νησιά, να μας τις προτείνετε και εμείς να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε τέτοια πρότυπα για τα νησιά σας.
Βέβαια, επειδή ο οικονομικός ανταγωνισμός δεν μπορεί να εφαρμόζεται με τους ίδιους κανόνες στο νησιωτικό χώρο και καταγράφεται μια ατελής κινητικότητα κεφαλαίου και εργασίας, γι’ αυτό αποφασίσαμε, στο πλαίσιο της επικείμενης προκήρυξης δράσεων και ενίσχυσης της νεανικής επιχειρηματικότητας, προϋπολογισμού 150 εκατομμυρίων ευρώ, να επιχορηγεί τις επενδύσεις που πραγματοποιούνται σε μικρά νησιά, με πληθυσμό δηλαδή μικρότερο από 5.000 κατοίκους, με 5% επιπλέον ποσοστό από το κατά περίπτωση προβλεπόμενο. Τέτοια κίνητρα μπορούμε να τα συζητήσουμε και να δημιουργήσουμε ακόμα περισσότερα, για μια σωστή και βιώσιμη ανάπτυξη.
Στη δύσκολη διαπραγμάτευση για την προγραμματική περίοδο 2014 – 2020 που είναι μπροστά μας, η Ελλάδα ήδη έχει καταθέσει επίσημα ειδικό υπόμνημα για τα νησιά, αλλά και προτάσεις που επιδιώκουν τη διασφάλιση ιδιαίτερης αντιμετώπισης και αυξημένους πόρους για τις νησιωτικές περιοχές.
Παρά τα πρωτοφανή δημοσιονομικά προβλήματα, δεν έχουμε εγκαταλείψει τον στόχο να ανασχεδιάσουμε το Εθνικό Σύστημα Θαλασσίων Μεταφορών, όπου προχωράμε στη μελέτη για την εφαρμογή του μεταφορικού ισοδύναμου, για το οποίο γνωρίζουμε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον όλων των νησιωτικών περιοχών, ιδιαίτερα του Δικτύου Μικρών Νησιών, που σήμερα διεξάγει το Συνέδριό του.
Οι δράσεις ενίσχυσης της περιφερειακής συνοχής, στη λογική της προώθησης της πράσινης αειφόρου ανάπτυξης, είναι στο επίκεντρο. Και είμαι εδώ σήμερα και για να σας προτρέψω να εκμεταλλευτείτε αυτά τα εργαλεία, να ενημερώσετε τους δημότες σας, τους κατοίκους σας, αλλα και να συντάξετε και εσείς μελέτες για την ένταξη σε προγράμματα, ώστε να κάνουμε όλοι μαζί αυτή την κρίση ευκαιρία.
Κάθε μικρό νησί, κάθε νησιωτικός Δήμος, να υποβάλει τις δικές του προτάσεις, να δημιουργήσει το δικό του σχεδιασμό, να αναπτύξει τελικά και να προβάλει την ιδιαίτερη ταυτότητά του, αξιοποιώντας όλα αυτά τα εργαλεία.
Ξέρω ότι αν δουλέψουμε όλοι μαζί, μπορούμε να το πετύχουμε. Να χτίσουμε μια νέα Ελλάδα, μια οικονομία δυναμική, ανταγωνιστική, ανεξάρτητη, μια πατρίδα όπως την ονειρευόμαστε.
Όλοι έχουμε καταλάβει πλέον το μοντέλο της κρατικοδίαιτης ανάπτυξης, δηλαδή της ανάπτυξης που δεν σέβεται τον πολίτη και το περιβάλλον, αλλά που επίσης βασίζεται απλώς στα δανεικά. Είναι μια αδιέξοδη ανάπτυξη, που απλά μεταφέρει βάρη, ελλείμματα καιι δουλείες στα νοικοκυριά, στους Έλληνες πολίτες, ειδικά στους φτωχότερους και, τελικά, μεταφέρει ελλείμματα και βάρη στις επόμενες γενιές.
Αυτό είναι το μοντέλο ανάπτυξης που χρεοκόπησε. Χρεοκόπησε, μαζί με τις πολιτικές της προηγούμενης κυβέρνησης, σε σημείο μάλιστα που να συμπαρασύρει την Ελλάδα στο χείλος του γκρεμού.
Όπως είπα, είμαστε αποφασισμένοι να αφήσουμε πίσω τις παθογένειες του παρελθόντος. Ποτέ δεν υποσχέθηκα ότι θα γίνω Πρωθυπουργός για να δημιουργήσω μια στρατιά, μια Ελλάδα δημοσίων υπαλλήλων, ή ότι θα ενισχύσω την επιχειρηματικότητα με «θαλασσοδάνεια». Αυτές είναι οι πρακτικές που μας οδήγησαν εδώ.
Στόχος μου, προσωπικός και της Κυβέρνησης, αλλά και της πλειοψηφίας πιστεύω των Ελλήνων, είναι να δημιουργήσουμε μια Ελλάδα που δεν βασίζεται σε δάνειες δυνάμεις για την επιβίωσή της, αλλά στις δικές μας δυνάμεις, καλλιεργώντας τις, μέσα από την εκπαίδευση, τη γνώση και τη στήριξη. Μια Ελλάδα, που δεν μεταφέρει χρέη στα παιδιά μας και στα παιδιά των παιδιών μας. Που δεν καταναλώνει μόνο από τις εισαγωγές, αλλά παράγει και εξάγει προϊόντα, υπηρεσίες και τεχνογνωσία.
Προϋπόθεση για να χτίσουμε μια τέτοια πατρίδα, είναι να δουλέψουμε μαζί. Κάθε Δήμος, κάθε Περιφέρεια, κάθε μικρό νησί μπορεί να παίξει το δικό του, κρίσιμο ρόλο στην πορεία αυτή. Καθένας μας μετράει.
Προϋπόθεση βεβαίως είναι η δημοσιονομική εξυγίανση που προχωράμε, γιατί η χώρα, πνιγμένη σε ελλείμματα και χρέη, όπως άλλωστε και ένας μικρός Δήμος πνιγμένος σε χρέη, τίποτα δεν μπορεί να καταφέρει εύκολα. Γι’ αυτό, δώσαμε όλες μας τις δυνάμεις, για να μειώσουμε το έλλειμμα 5 μονάδες του ΑΕΠ, να βάλουμε τάξη στην πατρίδα μας και να ξεκινήσουμε μεγάλες μεταρρυθμίσεις. Να κάνουμε το άλμα στο μέλλον.
Γιατί λίγοι θα επένδυαν, λίγοι θα δανειοδοτούσαν ή θα εμπιστεύονταν, είτε ένα Δήμο, είτε μια επιχείρηση, ή ακόμα και ένα κράτος, εάν δεν διαχειρίζεται σωστά τα χρήματά του, τα οικονομικά του.
Αυτός είναι ο στόχος μας. Αλλά στόχος μας είναι και να αλλάξουμε την Ελλάδα. Και σας προτρέπω να αξιοποιήσετε αυτές τις αλλαγές και τα εργαλεία, είτε σε κεντρικό, είτε σε τοπικό επίπεδο, όπου υπάρχουν, ώστε να περάσουμε σε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης.
Να καλλιεργήσουμε ποιοτικά βιολογικά προϊόντα, να επενδύσουμε σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως τα φωτοβολταϊκά, να εκμεταλλευτούμε την εξαιρετική τοπική κουζίνα,
που όλοι σας έχετε και μας κάνουν ονομαστούς διεθνώς, να προσελκύσουμε τουρίστες όλο το χρόνο, μέσω προγραμμάτων περιπατητικού, αθλητικού, αναρριχητικού, αγροτικού, εκπαιδευτικού και συνεδριακού τουρισμού.
Για εσάς, επίσης, ο θαλάσσιος τουρισμός είναι καθοριστικός, όπως και η οργάνωση της μαρίνας σε πάρα πολλές περιοχές, που έχει μπει πια στον Οδικό Χάρτη που έχουμε ανακοινώσει. Μόνον έτσι θα φύγουμε από τα νησιά δύο ταχυτήτων και θα πετύχουμε ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη.
Σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία για την πατρίδα μας, θέλω να ξέρετε ότι εγώ θα συνεχίσω να βρίσκομαι στο πλάι σας. Να ακούω τη γνώμη σας και την κριτική σας ακόμη, γιατί την Ελλάδα που θέλουμε, θα τη χτίσουμε όλοι μαζί.
Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία και για την αγάπη σας και εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες σας.