Του Τάσου Σαραντή
sarantis@pegasus.gr
τη χρήση σόναρ που χρησιμοποιήθηκε σε στρατιωτική άσκηση του ιταλικού πολεμικού ναυτικού, που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 27 Νοεμβρίου και 2 Δεκεμβρίου στη νότια Αδριατική, αποδίδονται οι μαζικοί εκβρασμοί ζιφιών στη δυτική Κέρκυρα από τις 30 Νοεμβρίου και μετά. Παρ' όλο που οι Ελληνες επιστήμονες αναμένουν τα αποτελέσματα των ιστολογικών εξετάσεων των νεκρών ζώων, θεωρούν δεδομένο ότι ο θάνατός τους προήλθε από τα ηχοεντοπιστικά συστήματα σόναρ που χρησιμοποιήθηκαν από το ιταλικό Πολεμικό Ναυτικό.
«Σε ό,τι αφορά το περιστατικό στην Κέρκυρα, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία από τα χαρακτηριστικά του εκβρασμού, που ονομάζεται ατυπικός μαζικός εκβρασμός, ότι αιτία είναι πολύ ισχυροί ανθρωπογενείς ήχοι. Γι' αυτό δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Εκείνη τη μέρα στην περιοχή γίνονταν στρατιωτικές ασκήσεις από το ιταλικό ναυτικό στην περιοχή του Κόλπου του Τάραντα», λέει ο Αλέξανδρος Φραντζής, επιστημονικός υπεύθυνος του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών ΠΕΛΑΓΟΣ.
«Είναι ένα περιστατικό που δεν συμβαίνει για πρώτη φορά και συμπτωματικά ή μη η ανακάλυψη της αιτίας ξεκίνησε εδώ στην Ελλάδα πριν από πολλά χρόνια όταν το 1996 συνέβη ένας αντίστοιχος μαζικός εκβρασμός, πάλι ζιφιών, ενός κητώδους μεσαίου μεγέθους το οποίο φτάνει τα 5,5 ίσως και 6 μέτρα», επισημαίνει ο Αλέξανδρος Φραντζής. «Τουλάχιστον 20 από αυτά τα ζώα εκβράστηκαν στον Κυπαρισσιακό το Μάιο του 1996 και πέθαναν όλα.
Τότε ασχοληθήκαμε με το περιστατικό και ανακαλύψαμε για πρώτη φορά στον κόσμο - και γι' αυτό έγινε και σάλος διεθνώς - ότι οφειλόταν σε στρατιωτικές ασκήσεις του ΝΑΤΟ που γινόταν στην περιοχή, εκείνες ακριβώς τις μέρες που εκβράστηκαν τα ζώα, στις οποίες γινόταν χρήση ενός στρατιωτικού σόναρ που εκπέμπει ήχους πολύ μεγάλης έντασης και χαμηλής ή μεσαίας συχνότητας».
Οπως εξηγεί ο κ. Φραντζής «αυτό το σόναρ αναζητεί εχθρικά υποβρύχια, αλλά είναι τόσο δυνατός ο ήχος που αν εκπεμφθεί στο κατάλληλο βάθος στις ακτές της Μεγάλης Βρετανίας, με τις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να γίνει ακουστό στις απέναντι ακτές του Ατλαντικού στην Αμερική. Μιλάμε για ήχους εξαιρετικά καταστροφικούς για το περιβάλλον».
Και συνεχίζει: «Τότε λοιπόν ήταν η πρώτη φορά που ανακαλύφθηκε διεθνώς ότι αυτοί οι εκβρασμοί οφείλονται σ' αυτό το λόγο. Την επόμενη χρονιά επαναλήφθηκαν μαζικοί εκβρασμοί στο Ιόνιο, αυτή τη φορά λίγο βορειότερα στην Κεφαλονιά, κυρίως στη Ζάκυνθο και στη Λευκάδα και υπήρξε πάλι άσκηση του ΝΑΤΟ. Σε ό,τι αφορά την εκτίμηση για τα αίτια του εκβρασμού των ζιφιών στην Κέρκυρα ο κ. Φραντζής εξηγεί: «Τυπικός μαζικός εκβρασμός είναι αυτός που συνήθως προέρχεται από περιοχές όπως η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία, όπου ένα μεγάλο κοπάδι από κητώδη - μπορεί αυτά να είναι μαυροδέλφινα φυσητήρες, ψευδόρκες - εκβράζεται όλο μαζί σε μια παραλία. Αν και τα αίτια στον τυπικό μαζικό εκβρασμό δεν είναι ξεκάθαρα, το βέβαιο είναι ότι, εξαιτίας της κοινωνικής φύσης αυτών των ζώων, επειδή καποια οδηγούνται προς την ακτή τα υπόλοιπα ακολουθούν παραμένοντας στο ίδιο κοπάδι λόγω αλληλεγγύης, κοινωνικής συνοχής κ.τ.λ.».
Ανάδυση και εμβολή
«Ο ατυπικός εκβρασμός αντίθετα, που πήρε τον ορισμό του από τον Κυπαρισσιακό το 1996, διεθνώς, έχει το εξής χαρακτηριστικό: πολλά ζώα εκβράζονται σε μικρό χρονικό διάστημα σε μια μεγάλη έκταση της ακτογραμμής. Δεν είναι όλα μαζί σε μια παραλία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση στην Κέρκυρα το βορειότερο από το νοτιότερο ζώο απείχαν 25 χιλιόμετρα. Και όλα, αν και εκβράστηκαν σε διαφορετικές ημερομηνίες, ήταν σε προχωρημένη κατάσταση σήψης, τέτοια που υποδήλωνε ότι όλα τα ζώα δέχτηκαν την αιτία εκβρασμού τους την ίδια μέρα, στις 30 Νοεμβρίου.
Οταν έχουμε θανάτους που οφείλονται σε κάποια ρύπανση ή σε ένα βιολογικό φαινόμενο, όπως κάποια ίωση, οι θάνατοι έχουν μια έκταση στο χρόνο. Αν πέσει μια ίωση σε έναν οποιοδήποτε πληθυσμό δεν πεθαίνουν όλα την ίδια μέρα. Θα είναι ένα φαινόμενο που θα ξεκινήσει, θα κορυφωθεί και θα ολοκληρωθεί σε μια μεγάλη διάρκεια χρόνου. Τα χαρακτηριστικά του ατυπικού εκβρασμού υποδηλώνουν μια αιτία που είναι σύγχρονη και είναι ίδια σε πολύ μεγάλη έκταση», καταλήγει.
Την ανησυχία του για το περιστατικό εκφράζει και ο Θοδωρής Τσιμπίδης, διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ που το αποδίδει στη χρήση σόναρ: «Είχαμε 13 εκβρασμούς και άλλον έναν απέναντι στην Ηπειρο των ίδιων ζώων. Φανταστείτε, όμως, ότι ελέγχουμε ή έχουμε εικόνα από μια πάρα πολύ μικρή έκταση της ακτογραμμής. Το 80% της ακτογραμμής δεν είναι προσβάσιμο. Φανταστείτε πόσα άλλα ζώα, λοιπόν, μπορεί να έχουν πεθάνει. Ηταν γιγαντιαία ζημιά και πιστεύουμε ότι εξίσου πολύ επικίνδυνη ήταν η εκπομπή. Δηλαδή, γύρισε κάποιος ένα κουμπί και προξένησε όλη αυτή την καταστροφή. Υπάρχουν κάποια σόναρ που εκπέμπουν στις μεσαίες και χαμηλές συχνότητες, μη ακουστικές, αλλά με τεράστια ισχύ με πολλά κιλοβάτ.
Οσα ζώα βρίσκονται, επικοινωνούν και λειτουργούν κοντά σε αυτές τις συχνότητες μπερδεύονται τα ακουστικά τους συστήματα κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να ξεκινούν γρήγορη ανάδυση και παθαίνουν εμβολή - αυτό που παθαίνει ο άνθρωπος και όλα τα θηλαστικά». «Ξέρουμε ότι αυτά τα σόναρ έχουν τρομακτική ισχύ και είναι πάρα πολύ επικίνδυνα. Τα ζώα αυτά που εκβράστηκαν δεν ζουν σε κοπάδια. Είναι μοναχικά ζώα, ζουν ανά ένα, ανά δύο, άντε ανά τρία και ήταν διασκορπισμένα σε μια τεράστια έκταση. Οταν χτυπηθούν με τον τόσο δυνατό ήχο και βρίσκονται σε κατάδυση πιθανό να αισθάνονται πόνους ή δεν γνωρίζουμε τι άλλο, σημασία έχει ότι σταματούν την κατάδυση και ξεκινούν γρήγορη ανάδυση, πολύ γρηγορότερη απ' όση θα ήταν αν αναδύονταν σε φυσιολογικές συνθήκες με αποτέλεσμα να παθαίνουν εμβολή, παθαίνουν δηλαδή τη νόσο των δυτών», εξηγεί ο κ. Τσιμπίδης.
«Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα ζώα που εκβράστηκαν στις ακτές ήταν μισοπεθαμένα, είχαν αιμορραγίες από το στόμα και ήταν σε κακή κατάσταση. Είναι η φυσιολογική αντίδραση που έχουν όλα τα θηλαστικά, μεταξύ αυτών και ο άνθρωπος, όταν αισθάνονται ότι είναι άρρωστα και δεν μπορούν να κολυμπήσουν. Προσεγγίζουν την πρώτη ακτή που θα βρουν. Αυτό έκαναν και τα ζώα. Εφτασαν εκεί τραυματισμένα και σε πολύ κακή φυσική κατάσταση».
«Κοιτάξαμε για δραστηριότητα εκείνες τις μέρες από νατοϊκές ή ελληνικές δυνάμεις του πολεμικού ναυτικού και δεν είχαμε καμιά τέτοια πληροφορία. Σίγουρα υπάρχει πληροφορία για δραστηριότητα του ιταλικού πολεμικού ναυτικού 27/11 με 2/12 στη νότια Αδριατική και το Ιόνιο. Αρα, χρονικά συμπίπτει και προκαλεί βάσιμες υποψίες για τα αίτια των μαζικών εκβρασμών», αναφέρει η Αναστασία Νίλιου, υδροβιολόγος και συντονίστρια δράσεων προστασίας στο ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ.
Ιστολογικές εξετάσεις
Από τη πλευρά της, η Νίκη Παρδαλού, υπεύθυνη βιοποικιλότητας και φυσικών πόρων στο Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, επισημαίνει ότι μέχρι να βγουν τα αποτελέσματα των ιστολογικών εξετάσεων «μπορούμε να κάνουμε εικασίες και με βάση το παρελθόν που υπάρχει. Εκβρασμοί ζυφιών έχουν υπάρξει και στο παρελθόν στη περιοχή του κόλπου της Κυπαρισσίας, ύστερα από ασκήσεις του ΝΑΤΟ με χρήση σόναρ υψηλής συχνότητας και ενέργειας, οπότε γνωρίζουμε ότι υπάρχει άμεση διασύνδεση των δύο αυτών γεγονότων».
«Πρέπει να κηρυχτεί ένα μορατόριουμ στρατιωτικών ασκήσεων τουλάχιστον στο ελληνικό Ιόνιο, αν όχι στο σύνολο του Ιονίου. Και αυτό δεν το λέμε απλώς, είναι κάτι που ήδη εφάρμοσαν οι Ισπανοί στα Κανάρια Νησιά. Μετά τους πολλαπλούς εκβρασμούς, με τελευταίο το 2004, η ισπανική κυβέρνηση απαγόρευσε τις στρατιωτικές ασκήσεις με χρήση σόναρ -είτε Νατοϊκές είτε εθνικές- στα νερά των Καναρίων Νήσων και από τότε δεν υπάρχει πια κανένας εκβρασμός. Το ίδιο θα πρέπει να μιμηθούν η Ελλάδα και η Ιταλία που έχουν βάλει τις υπογραφές τους σε διεθνείς συμβάσεις, αλλά δεν τις εφαρμόζουν», προτείνει ο κ. Φραντζής.
Αντιμέτωποι με ένα άκρως ανησυχητικό φαινόμενο έρχονται καθημερινά τον τελευταίο περίπου μήνα οι κάτοικοι των νησιών του Ιονίου και των παράλιων περιοχών της Αιτωλοακαρνανίας! Η θάλασσα έχει γεμίσει εκατοντάδες νεκρά ψάρια που ζουν σε μεγάλα βάθη, ενώ δεκάδες φάλαινες του είδους ζιφιός έχουν ξεβραστεί στις ακτές της Κέρκυρας..
