«Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΩΣ ΜΙΑ ΨΗΛΗ ΚΟΡΦΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΕΞΑΡΣΗΣ»
ΤΜΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΚΩΣΤΑ Ε. ΜΠΕΗ ΓΙΑ ΤIΣ ΝΕΦΕΛΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΥ
Ο Κώστας Ευαγγελάτος γεννήθηκε στην Κεφαλονιά. Τον θυμάμαι στο Αμφιθέατρο της Νομικής, καθώς παρακολουθούσε τα δικά μου μαθήματα πολιτικής δικονομίας. Θυμάμαι το ζωηρό, θα έλεγα το φλογερό βλέμμα του. Πώς να αιχμαλωτιστεί αυτή η φλόγα από τη «διαστροφή» της ενασχόλησης με δύσκολα νομικά ερμηνευτικά προβλήματα, και ιδίως με την εριστική της δικονομικής ενστασιολογίας; Μολοντούτο συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική, ενώ παράλληλα σπούδαζε ζωγραφική. Έπειτα μετέβη στη Νέα Υόρκη, όπου, εκτός από τα ανώτερα μαθήματα της ζωγραφικής, σπούδασε ιστορία της σύγχρονης τέχνης στο Πανεπιστήμιο The New School. Τον ξανασυνάντησα τον Χειμώνα του 1995 στην Ερμούπολη της Σύρου. Οι πίνακες του Κώστα Ευαγγελάτου, που πρωτοαντικρίσαμε η γυναίκα μου και εγώ στην έκθεση, θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε δύο κατηγορίες: στις προσωπογραφίες και τις νεφελογραφίες του. Οι προσωπογραφίες του δεν ήταν αποτυπωμένες στον καμβά με τους χρωστήρες. Κάθε πίνακας συγκροτούσε ένα οιονεί μωσαικό, όπου κάθε ψηφίδα ήταν ένας μικροσκοπικός αριθμός. Οπωσδήποτε η πλαστικότητα των εικόνων ήταν πολύ εντυπωσιακή. Ο καλλιτέχνης πρέπει να είχε αφιερώσει ατέλειωτες ώρες υπομονής και αγάπης σʼ αυτό που με μαστοριά διέπλασε. Άξιζε όμως αυτός ο χρονοβόρος μόχθος, γιατί το αποτέλεσμα ήταν συναρπαστικό. Οι Νεφελογραφίες του, που είχαν ελκύσει την προσοχή και το ενδιαφέρον μας, που κυριαρχούν στην έκθεση του στην Υποδοχή Θεοφάνεια του Κέντρου Δικανικών Μελετών, συγκροτούν την πολύ ισχυρή συμβολή του Κώστα Ευαγγελάτου στη σύγχρονη ελληνική εικαστική αντίληψη.
Ασφαλώς, όλοι μας έχουμε εμπειρίες συγκινήσεων από κάποια παράδοξα συμπλέγματα από σύννεφα, ιδίως ηλιοβασιλέματα. Συμπλέγματα από σύννεφα, άλλοτε στατικά και μουντά, άλλοτε γρηγορούντα, μ΄αχνά περιγράμματα και αραχνούφαντες τρύπες, με μενεξεδένιες αποχρώσεις. Οι νεφελογραφίες του Κώστα δεν είναι απλώς και μόνον φωτογραφικά στιγμιότυπα από τέτοια παιγνιδίσματα της φύσης. Καθένας , που αντικρίζει αυτές τις νεφελογραφίες, συνειδητοποιεί αμέσως ότι δεν έχει απέναντι του ένα φυσικό τοπίο τʼ ουρανού. Ο καλλιτέχνης δεν περιορίστηκε στο ρόλο ούτε του πιστού φωτογράφου, μήτε του ταλαντούχου χειριστή χρωμάτων. Ο θεατής έχει επίγνωση του ότι βρίσκεται στην άκρη του φράχτη. Ποιού φράχτη; Εκείνου του φράχτη, για τον οποίο ο αείμνηστος σοφός δάσκαλος μου Αλέξανδρος Τσιριντάνης συνήθιζε να μιλάει, όταν αναφερόταν στην έμφυτη ροπή της ψυχής μας να ξανοιχτεί στα υπερκόσμια και στα μεταφυσικά. Στέκει τότε ο νους και η καρδιά μας στην άκρη του φράχτη, που χωρίζει τον αισθητό κόσμο της εμπειρικής πραγματικότητας, αυτόν τον υλικό κόσμο που αντιλαμβανόμαστε με τα αισθητήρια όργανα μας, ήδη και με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών συσκευών της σύγχρονης τεχνολογίας, και προσπαθεί κάτι νʼ αφουγκραστεί από τον μεταφυσικό κόσμο του υπερπέραν.
Ατενίζοντας τις νεφελογραφίες του Κώστα Ευαγγελάτου είχα, ως πριν λίγες μέρες, την εντύπωση, πως ο καλλιτέχνης ατένιζε και προσπαθούσε να συλλάβει φευγαλέες χρυσές ανταύγειες που, πέρʼ από το φράχτη, εξαίφνης να γίνονται αντιληπτές από χαρισματικές διαισθήσεις, και μετά εξαφανίζονται μέσα στο βάθος εκείνου του υπερβατικού κόσμου, τον οποίο η χριστιανική παράδοση ανυμνεί ως τη βασιλεία των ουρανών. Ομως προχθές, όταν έφερε και ανάρτησε τους πίνακες του, καθηλώθηκα στη θέα της απρόοπτης και αποτρόπαιας εμφάνισης του δαίμονα του κακού, καθώς- επιθετική-η κεφαλή του ξεπετάγεται μεσʼ απο πυρακτωμένη τρύπα τʼ ουρανού. Πολύ πριν από τους σύγχρονους κοσμολόγους και τη θεωρία τους για τις μαύρες τρύπες, ο Ηράκλειτος (Αποσπάσματα,1.40.) είχε αποσπασματικά αποφανθεί ότι όλα συντελούνται κάτω από την άναρχη κυριαρχία του μοιραίου, έστι ο κόσμος να συγκροτεί μια παράδοξη αρμονία, η οποία εξελίσσεται με απροσδόκητες ανατροπές, διαμέσου αέναης εναντιοτροπής, καθώς όλη η φύση είναι γεμάτη από αγνές ψυχές και δαίμονες: «πάντα δε γίγνεσθαι καθʼ ειμαρμένην και διά της εναντιοτροπής ηρμόσθαι τα όντα και πάντα ψυχών είναι και δαιμόνων πλήρη». Αυτόν τον δαίμονα του κακού φαίνεται πως επίσης διαισθητικά αντιλήφθηκε ο Ευαγγελάτος, καθώς, στην άκρη του φράχτη, με υπερένταση και αγωνία, προσπαθούσε να ψυχανεμιστεί, τι κινείται πίσω από το παραπέτασμα των νεφών. Κι αυτόν τον δαίμονα, που σε απειροελάχιστο κλάσμα δευτερολέπτου αντιλήφθηκε να ξεπροβάλλει μέσʼ απʼ την πυρακτωμένη τρύπα τʼ ουρανού, τον αποτύπωσε, τρομερό, να μας θυμίζει, πως μια και μοναδική φευγαλέα στιγμή αρκεί, για να μας κλονίσει και να μας παρασύρει στο μοιρολατρικό κλαυθμό: «πάντα σκιάς ασθενέστερα, πάντα ονείρου απατηλότερα». Αλλʼ ακόμη και σε μια τέτοια κατάσταση αυτοεγκατάλειψης, η φρόνηση μας πειθαναγκάζει στην κατάφαση του ότι το αγαθό, κι ως τέτοιο κάθε ευγενικός στόχος, είναι αξία καθʼ αυτήν. Ανεξάρτητʼ απ΄ την αντοχή και τη διάρκεια της μέσα στο χρόνο.
Στις νεφελογραφίες του λοιπόν ο ζωγράφος Κώστας Ευαγγελάτος αποκαλύπτεται ως βαθυστόχαστος και προβληματισμένος φιλόσοφος, που είναι σε θέση νʼ αντικρίσει το παραπέτασμα-μόνον αυτό. Το παραπέτασμα που υψώνεται αμέσως μετά το φράχτη κι εμποδίζει το μάτι μας, όχι μόνο να ιδεί, αλλʼ , ούτε καν να υποψιαστεί ποιος αξεδιάλυτος σωρείτης αγαθών και σκοτεινών πνευμάτων συνθέτει την ορμητική εκείνη ενεργειακή δύναμη, που αχαλίνωτη καλπάζει πίσω απʼ το νοητό παραπέτασμα του μεταφυσικού ουρανού.
Μεγάλοι μύστες και φιλόσοφοι, σε τέτοιες στιγμές σύμμεικτης απολλώνιας και διονυσιακής έκστασης, μπόρεσαν και ανυψώθηκαν σε τέτοια ύψη του στοχασμού, ώστε το πνεύμα τους έγινε δέκτης παραστάσεων, απρόσιτων στο δικό μας νου, που είναι εξοικειωμένος στις τρείς διαστάσεις της γύρω μας φυσικής πραγματικότητας. Σʼ αυτή λοιπόν τη σπανιότατη, κι ίσως κατʼ αρχήν απαγορευμένη για τους κοινούς ανθρώπους, σύμμεικτη απολλώνια και διονυσιακή έκσταση, δεν μπορεί παρά να περιήλθε και ο φίλος ζωγράφος. Κι αποτύπωσε τα μεταφυσικά οράματα που βίωσε στις νεφελογραφίες του.
Ο Πλάτων , στο διάλογο του Φαίδωνα( 61.a.3), εμφανίζει το Σωκράτη, μέσα στο κελί του δεσμωτηρίου του, να βεβαιώνει πως η φιλοσοφία είναι το μέγιστο είδος της μουσικής: «ως φιλοσοφίας μέν ούσης μεγίστης μουσικής». Οι νεφελογραφίες του Κώστα Ευαγγελάτου μας παρακινούν στην απορία, αν η φιλοσοφία μπορεί να είναι ίσως ένας ισχυρός οδοδείκτης των εικαστικών τεχνών ή, αντιστρόφως, αν η ζωγραφική μπορεί να είναι μια ψηλή κορφή για τη φιλοσοφική έξαρση. Έρχονται στιγμές που πιστεύω ότι ο Κώστας έγινε δέκτης αυτού του θείου χρίσματος. Και ταξίδεψε ο ανήσυχος νούς του σʼ άγνωστα μονοπάτια φιλοσοφικής απορίας. Οπωσδήποτε είναι από δεκαετίας τακτικός εταίρος του Κέντρου Δικανικών Μελετών. Και μπορώ , με ήρεμη συνείδηση, να πώ, ότι ο ευαίσθητος ζωγράφος Κώστας Ευαγγελάτος δίνει με τις νεφελογραφίες του τη δική του εκδοχή στα μεγάλα μεταφυσικά προβλήματα που πότε πότε μας περιάγουν σε απορία και ζήτηση. Στην περίπτωση αυτών των νεφελογραφιών έχει θέση ο στίχος του Παρμενίδη (Αποσπάσματα,4.7.): «σκέψου, πώς, με τη δύναμη του νου, τα απόντα, με σιγουριά, γίνονται παρόντα: λεύσσε δʼ όμως απεόντα νόωι παρεόντα βεβαίως».
ΚΩΣΤΑΣ. Ε. ΜΠΕΗΣ
