5 Μαρτίου 2012 Το φαινόμενο του Εκφοβισμού και της Βίας στα Σχολεία (Bullying )

Βασιλική Ν. Λεβεντάκου M.Sc.

Η 6^η Μαρτίου καθιερώνεται ως Πανελλήνια Ημέρα κατά του φαινομένου του Εκφοβισμού και της Βίας στα σχολεία, με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, στο πλαίσιο της Διεύθυνσης Συμβουλευτικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Εκπαιδευτικών Δραστηριοτήτων (Σ.Ε.Δ.Ε.Π) και του Τμήματος Αγωγής Υγείας και Περιβαλλοντικής Αγωγής, δημιουργώντας δίκτυο Υπευθύνων Σχολικών Δραστηριοτήτων σε όλες τις Διευθύνσεις Π/θμιας και Δ/θμιας Εκπαίδευσης.

Η ανωτέρω απόφαση πραγματοποιήθηκε κατόπιν σύνταξης συμφώνου συνεργασίας με την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε), με Επιστημονικό Υπεύθυνο τον Καθηγητή Παιδοψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Ιωάννη Τσιάντη.

Στο ανωτέρω δίκτυο κατά της βίας συμμετέχουν επίσης οι φορείς : η Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική του Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία», το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, ο Συνήγορος του Πολίτη με την ιδιότητα ως Συνήγορος του Παιδιού, το Ίδρυμα Μαραγκoπουλου για τα δικαιώματα του ανθρώπου και το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ-Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.

Η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε), - πρωτοπόρα στην χώρα μας σε θέματα μέριμνας και έρευνας που αφορούν το παιδί και τον έφηβο - και οι επιστημονικοί συνεργάτες της με επικεφαλής τον Αναπλ. Καθηγητή Παιδοψυχιατρικής. κ. Ιωάννη Τσιάντη, MD, DPM, FRC Psych., Επιστημονικό Υπεύθυνο Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., Ψυχαναλυτικό Ψυχοθεραπευτή, Πρόεδρο Ιατρικών Ειδικοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κλάδος Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής (UEMS), τον Επικ. Καθηγητή Παιδοψυχιατρικής κ.  Γεράσιμο Κολαΐτη, MD, Διευθυντή Παιδοψυχιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Γ. Νοσοκομείο Παίδων "Η Αγία Σοφία", Πρόεδρο Δ.Σ  Ε.Ψ.Υ.Π.Ε, τον Ειδικό Παιδαγωγό – Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας κ. Θεολόγο Χατζηπέμου, M.Sc. και την  υπεύθυνη επικοινωνίας  Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. κ. Μαίρη Κρητικού. επισκέφτηκαν και ενημέρωσαν το Νησί της Κεφαλονιάς επί του φαινομένου του εκφοβισμού, στις 10 & 11 Δεκεμβρίου 2012  σε διημερίδα που πραγματοποιήθηκε με την συνδιοργάνωση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κεφ/νιας & Ιθάκης και τις Διευθύνσεις των δυο πρώτων εκπαιδευτικών βαθμίδων, στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη, στα πλαίσια της πανελλαδικής εκστρατείας ενημέρωσης επί του θέματος, με την επιμέλεια και την συμμετοχή επίσης, της υπογράφουσας.

Εκφοβισμός θεωρείται  η άνισης δύναμης επαναλαμβανόμενη βίαιη συμπεριφορά, από άτομο-θύτη προς άτομο-θύμα –στόχο που εκδηλώνεται άμεσα, (λεκτικός, σωματικός,) ή/και έμμεσα, (ψυχολογικός, κοινωνικός). Συνήθως παραβλέπεται και εκλαμβάνεται ως μέρος της αναπτυξιακής φυσιολογικής συμπεριφοράς των παιδιών και των εφήβων.

Πρωτοπόρος στην έρευνα κατά του εκφοβισμού, θεωρείται ο Νορβηγός Καθηγητής Ψυχολογίας  Dr. Dan Olweus, ο οποίος έχοντας αναλώσει τέσσερις δεκαετίες στη μελέτη του φαινομένου, ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε ότι η ασφάλεια στο σχολείο είναι βασικό, πρωταρχικό και αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα. Η πρώτη συστηματική μελέτη παγκοσμίως  επί του φαινομένου του εκφοβισμού ήταν δική του, (1970),  με σκοπό την ασφάλεια των παιδιών στα σχολεία και όπου αλλού υπάρχουν παιδιά. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του δημοσιεύτηκαν στην Σουηδία, (1973), και στις Η.Π.Α, (1978), με τίτλο «Aggression in the Schools: Bullies and Whipping Boys».( Επιθετικότητα στα σχολεία: Εκφοβιστές και Δακρυσμένα Αγόρια )

Το 1981 προτείνει νομοθεσία ενάντια στο φαινόμενο του εκφοβισμού στα σχολεία, ώστε οι μαθητές να μην υφίστανται τις επαναλαμβανόμενες προσβολές και ταπεινώσεις που προκαλεί το φαινόμενο.

¨Όμως πριν προλάβει να εισακουστεί, (1983), τρεις έφηβοι από τη βόρειο Νορβηγία αυτοκτονούν μην αντέχοντας να υπομένουν τον επαναλαμβανόμενο εκφοβισμό που εξασκούσαν εναντίον τους οι συμμαθητές τους. Αυτό ευαισθητοποίησε και κινητοποίησε το Νορβηγικό Υπουργείο Παιδείας να ξεκινήσει εθνική εκστρατεία ενημέρωσης εναντίον του εκφοβισμού στα σχολεία. Αποτέλεσμα αυτής της κινητοποίησης ήταν η σύσταση και δημιουργία της πρώτης φάσης του Προγράμματος Πρόληψης κατά του Εκφοβισμού, (Bullying Prevention Program), ενώ στα μέσα της δεκαετίας το 1990, (δηλ. δέκα χρόνια μετά), ψηφίζεται νομοθετικό διάταγμα εναντίον του εκφοβισμού στα σχολεία από την Βουλή της Σουηδίας και Νορβηγίας.

Το Πρόγραμμα αυτό το οποίο συντάχθηκε από τον Dr. Dan Olweus αξιολόγησε 2500 μαθητές σε 42 σχολεία και κατόπιν επανεκτίμησης δυο ετών,. παρουσίασε μείωση εμφάνισης του φαινομένου κατά το ήμισυ, μείωση αντικοινωνικής συμπεριφοράς των μαθητών, (βανδαλισμοί, συμπλοκές, κλοπές, αποβολές, σκασιαρχείο), ενώ συνέβαλε στη δημιουργία ευνοϊκότερου κλίματος στις τάξεις, πειθαρχία, ισχυρότερους κοινωνικούς δεσμούς, θετική και καλύτερη αντιμετώπιση και αποδοχή της σχολικής εργασίας αλλά και του σχολείου γενικότερα.

Σήμερα ο Dr. Dan Olweus θεωρείται ο πλέον αναγνωρισμένος επιστήμονας που φρόντισε να θεσπιστεί Πρόγραμμα Πρόληψης κατά του Εκφοβισμού. Το πρόγραμμα αυτό επαναξιολογήθηκε και τροποποιήθηκε, ενώ από το 2001 με πρωτοβουλία της Νορβηγικής Κυβέρνησης εφαρμόζεται σε όλη την χώρα στις πρώτες βαθμίδες της βασικής εκπαίδευσης, και μέχρι σήμερα έχει υιοθετηθεί από χώρες όπως Η.Π.Α, Ιαπωνία, Καναδά, Αυστραλία, Αγγλία, Ιταλία. κ.α.

Στη χώρα μας το φαινόμενο αρχίζει να γίνεται γνωστό από το 2000 και μετά, συγκεκριμένα τα έτη 2004-5 και 2005-6 όταν με Έρευνα του Υπουργείου Παιδείας στην οποία συμμετείχαν 200 Εκπαιδευτικοί και 4000 Παιδιά και Έφηβοι των τάξεων ΣΤ΄ Δημοτικού, Γ΄ Γυμνασίου και Α΄ Λυκείου, τα αποτελέσματα παρουσίασαν ποσοστά 10-13% ως θύματα του φαινομένου, κυρίως στη λεκτική του μορφή, με περιστατικά σε χώρους του σχολείου χωρίς επίβλεψη, όπως η αυλή, οι τουαλέτες, ο διάδρομος, αλλά και η τάξη στο διάλειμμα.

Επίσης το χρονικό διάστημα 2006-2008 με έγκριση του Υπουργείου Παιδείας πραγματοποιείται στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος DAPHNE ΙΙ διακρατική έρευνα με συντονίστρια χώρα την Ελλάδα και τη συμμετοχή τριών (3)  ακόμα ευρωπαϊκών χωρών: Γερμανίας, Κύπρου και Λιθουανίας, με υλοποίηση του προγράμματος από την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε), και συντονισμό από τον Αναπλ.. Καθηγητή Παιδοψυχιατρικής, Ιατρικής Σχολής του Παν/μιου Αθηνών, κ. Ι. Τσιάντη.

Από τις έρευνες σκιαγραφείται το σύνηθες προφίλ του θύτη και του θύματος. Ο θύτης είναι :συνήθως συνομήλικος με το θύμα, ελληνικής καταγωγής, με χαμηλή επίδοση στα μαθήματα και γενικά κακή συμπεριφορά μέσα και έξω από την τάξη. Το θύμα εκφοβισμού είναι πιο συχνά αγόρι ελληνικής ή ξένης καταγωγής με καλές επιδόσεις στο σχολείο με κάποιες διαφορές από το συνηθισμένο τύπο του αγοριού-μαθητή στην ανάπλαση ή στη συμπεριφορά, ο οποίος εκμυστηρεύεται μόνο σε φίλους το περιστατικό και προσπαθεί να αποφύγει τον θύτη αγνοώντας τον.

Οι καταστάσεις που περιγράφουν τα παιδιά πως δεν τους αρέσουν στο σχολείο είναι : να σε αποκαλούν με διάφορα ονόματα ή επίθετα, να σε κοροϊδεύουν και να γελάνε, να σε τραβάνε, να σε σπρώχνουν, να σου παίρνουν και να σου καταστρέφουν τα πράγματά σου, να βάζουν λόγια εναντίον σου για να μην έχεις φίλους, να σε αγνοούν επίτηδες και να σε αποκλείουν από παιχνίδια και  παρέες, να σε χτυπούν, να σε κλωτσούν, να σε πληγώνουν, να σε πονάνε, να σε φοβίζουν με απειλές, εκβιασμούς και προσβολές.

Όλα τα ανωτέρω που περιγράφουν τα παιδιά είναι ο «Εκφοβισμός» (Bulling). Όταν ένα παιδί ή μια ομάδα παιδιών πληγώνουν ή προσβάλουν κάποιο ή κάποια παιδιά που δεν μπορούν να αμυνθούν, τα κοροϊδεύουν, τα κτυπάνε ή καταστρέφουν τα πράγματά τους. Όταν τα επαναλαμβανόμενα πειράγματα ενοχλούν, προσβάλουν, πληγώνουν. Είναι επίσης η εσκεμμένη μετάδοση σχολίων με σκοπό την απομόνωση, περιθωριοποίηση κάποιου παιδιού ή παιδιών. Είναι η συναισθηματική και σωματική άρνηση. Είναι η σεξουαλική κακοποίηση. Όλα αυτά είναι Εκφοβισμός.

Οι διεθνείς έρευνες έχουν δείξει ότι περίπου το 15% των μαθητών έχουν βιώσει συμπεριφορές εκφοβισμού-θυματοποίησης από συμμαθητές τους. Αναφορικά με την ελληνική πραγματικότητα, επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι το πρόβλημα του εκφοβισμού- θυματοποίησης εμφανίζεται συστηματικά με αναλογία 1 στα 10 παιδιά.

Όταν όμως στο σχολείο υπάρχει καθημερινός ο φόβος μιας  επερχόμενης επίθεσης αυτό σημαίνει πως το φαινόμενο του εκφοβισμού παρεμβάλλεται στην μαθησιακή διαδικασία και μετατρέπει το σχολείο σε εφιάλτη με παιδιά που αισθάνονται ανασφάλεια, απομόνωση, δυστυχία.

Το φαινόμενο του εκφοβισμού θεωρείται επιβλαβές γιατί δημιουργεί αισθήματα συνεχούς έντασης και φόβου, ωθεί τα παιδιά να αποφεύγουν το σχολείο, να αντιδρούν βίαια, ή να επιχειρούν να βλάψουν τον εαυτό τους. Η κατάσταση αυτή εμπεριέχει κινδύνους και οι έρευνες έχουν δείξει ότι μπορεί να σημαδέψει την υπόλοιπη ζωή τους.

Η καθιέρωση της 6^ης Μαρτίου ως ημέρα αντιεκφοβισμού, (antibulling day), έχει ως σκοπό να μεριμνήσουμε για την Υγεία του Παιδιού, πόσο μάλλον την Ψυχική Υγεία αυτού. Το σχολείο αποτελεί τον πυρήνα όπου σμιλεύονται χαρακτήρες και διαμορφώνονται   συμπεριφορές και προσωπικότητες. Για τον λόγο αυτό το έργο που επιτελείται στο σχολείο είναι έργο ιερό, που για να ανθίσει και να καρποφορήσει  προϋποθέτει περιβάλλον ασφαλές και ήρεμο για την σωματική, πνευματική και ψυχική υγεία των μαθητών.