ΚΕΝΤΡΟ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ
ΕΞΑΡΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ – ΙΘΑΚΗΣ
«Απόπλους»
ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ – ΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ
Τα
τελευταία 2 χρόνια -τουλάχιστον- στην Ελλάδα και παγκοσμίως συζητείται
καθημερινά το φαινόμενο της κρίσης χρέους του Δυτικού κόσμου και οι επιπτώσεις
του σε επίπεδο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό. Ωστόσο λίγο βάρος φαίνεται
να έχει δοθεί σε επίπεδο δημοσιότητας στο γεγονός πως η οικονομική κρίση επηρεάζει
αρνητικά τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, κυρίως ανάμεσα στα στρώματα του πληθυσμού
που πλήττονται από αυτήν.
Σαν
διαπίστωση αυτό δεν αποτελεί δα και καμιά τεράστια ανακάλυψη και ακόμα και
αυτοί που δεν είναι μυημένοι στις κοινωνικές δυναμικές την καταλαβαίνουν και
την αποδέχονται ad hoc, αλλά
το αυτονόητο του πράγματος ενέχει τον κίνδυνο να ενταθεί μια ούτως ή άλλως
παρατηρούμενη απάθεια απέναντι στο φαινόμενο. Η ενασχόληση σε προσωπικό επίπεδο
του μέσου πολίτη με τα δικά του προβλήματα που παρουσιάζονται λόγω της κρίσης
και η καθημερινή πάλη και ενασχόληση με αυτά βάζουν σε δεύτερη μοίρα τον
προβληματισμό για τέτοιου είδους θέματα, τα οποία ωστόσο δύναται να συναντά
τριγύρω του. Έτσι ακόμα και όταν κάποιος παρατηρεί πως πράγματι η χρήση πρέπει
να έχουν αυξηθεί -γιατί πιθανώς σε ένα αστικό κέντρο βλέπει συχνότερα
εξαθλιωμένους χρήστες στο δρόμο- μένει στη διαπίστωση, κάνει τη σύνδεση με την
κρίση, αλλά ως εκεί.
Αυτό
συμβαίνει για δύο λόγους. Πρώτον γιατί σε επίπεδο πολιτικών ηγεσιών και ΜΜΕ η
συζήτηση αυτή ή δεν γίνεται ή προσπερνάται επιδερμικά, επομένως υποσυνείδητα ο
μέσος άνθρωπος αξιολογεί το φαινόμενο ως μη κρίσιμο και μη σχετιζόμενο με τον
ίδιο. Δεύτερον γιατί δυστυχώς η κυρίαρχη πολιτική διεθνώς δείχνει να παραβλέπει
τον ανθρώπινο παράγοντα και να ασχολείται με στενούς υπολογισμούς αριθμητικών
δεδομένων. Επιπρόσθετα, όταν η κουβέντα έρχεται στην κοινωνική πραγματικότητα,
εκεί κυριαρχούν τα θέματα ανεργίας, φτώχειας, εγκληματικότητας και πολιτικών
και οικονομικών κινδύνων που ο καθένας νοιώθει ότι τον απειλούν άμεσα.
Κυριαρχεί λοιπόν η αντίληψη πως το φαινόμενο της χρήσης και η όξυνσή του αφορά
αόριστα κάποιους άλλους, ενώ το φαινόμενο της κρίσης μας αφορά όλους.
Το
λάθος σε αυτή την προσέγγιση είναι προφανές και οφείλεται σε ένα βαθμό και στη
διαχρονική και διαστρεβλωμένη αντίληψη πως η χρήση ουσιών αφορά μόνο ένα
περιθωριακό κομμάτι της κοινωνίας και πως οφείλεται μόνο στο φαινόμενο της
φτώχειας. Άρα όσο περισσότεροι φτωχοί,
τόσο θα αυξάνει η χρήση ανάμεσα στους φτωχούς και όσο εμείς έχουμε να φάμε τότε
μάλλον τη γλιτώνουμε. Η κρίση όμως δεν
είναι καθοριστική για την αύξηση της χρήσης μόνο και μόνο γιατί σέρνει μαζί της
τον οικονομικό παράγοντα. Η εξίσωση “αύξηση της οικονομικής εξαθλίωσης= αύξηση
της χρήσης ουσιών” αν και ισχύει εν μέρει δεν είναι ντετερμινιστική. Π.χ. η
εξαθλιωμένη μετακατοχική Ελλάδα δεν είχε τα ποσοστά χρήσης ουσιών που υπάρχουν
σήμερα στη χώρα, παρότι η γενική φτώχεια και το επίπεδο διαβίωσης ήταν σαφώς
χειρότερα. Συνεπώς αλλού πρέπει κυρίως να αναζητηθεί η αιτία σύνδεσης της αύξησης
της χρήσης ουσιών με την οικονομική κρίση: Αυτό που η κρίση κυρίως φέρνει
παράλληλα με την οικονομική δυσχέρεια, είναι η τεράστια ψυχολογική επιβάρυνση
του ατόμου, η έλλειψη προοπτικής, ελπίδας, αξιών, στόχων και γενικότερης
σταθερής βάσης αναφοράς σε σε σχέση με την κοινωνία, τη ζωή και το άτομο.
Αυτή
η ψυχολογική επιβάρυνση είναι καθοριστική για το άτομο το οποίο έχει μειωμένες
ψυχολογικές αντοχές στις δυσκολίες και αδυναμία να σταθεί στα πόδια του και να
τις πολεμήσει. Η αδυναμία διαχείρισης των δυσκολιών και του άγχους, η μειωμένη
αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, η δυσκολία έκφρασης συναισθημάτων, η έλλειψη
στόχων και νοήματος στη ζωή, αποτελούν ούτως ή άλλως χαρακτηριστικά της
προσωπικότητας των χρηστών. Όταν λοιπόν οι εξωτερικοί επιβαρυντικοί παράγοντες
αυξάνουν, τόσο τα χαρακτηριστικά αυτά εμφανίζονται σε όλο και περισσότερα άτομα
που έως τώρα -επειδή ενδεχομένως τα πράγματα τους πήγαιναν καλά, δεν είχαν
έρθει ποτέ άλλοτε αντιμέτωποι με τέτοιου είδους προκλήσεις. Άνθρωποι δηλαδή που
έως τώρα φαίνονταν να έχουν στέρεες προσωπικότητες, ξαφνικά βλέπουν πως δεν
μπορούν να αντεπεξέλθουν σε τέτοιες είδους πιέσεις και εμφανίζουν διαταραχές
της ψυχικής τους υγείας όπως π.χ. άγχος και κατάθλιψη.
Εξάλλου
δεν είναι τυχαία η μεγάλη αύξηση των ποσοστών αυτοκτονίας που παρατηρούνται στη
χώρα μας και σε άλλες χώρες που πλήττονται από την κρίση και είναι απόρροια της
δραματικής επιδείνωσης της ψυχικής υγείας μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Οι
αυτοκτονίες, η αύξηση της χρήσης αλκοόλ και εξαρτησιογόνων ουσιών κ.α. αποτελούν
την θλιβερή διέξοδο για ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων που μην μπορώντας να
αντέξουν το ψυχολογικό βάρος των προβλημάτων που φέρνει η κρίση επιλέγουν τη
διαφυγή ή την αποφυγή τους.
Σε
αυτό το δύσκολο περιβάλλον οι δομές πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της
ψυχοκοινωνικής υγείας, καθώς και οι δομές απεξάρτησης από ουσίες, καλούνται να
παίξουν σημαντικό και καθοριστικό ρόλο. Ειδικά οι δομές πρόληψης πρέπει να
ενισχυθούν στο έργο παρέμβασης που έχουν στον υγιή πληθυσμό, ώστε να μπορέσουν
εγκαίρως να θωρακίσουν δομές όπως η οικογένεια και το σχολείο που είναι
κρίσιμοι για την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη υγιούς ψυχοκοινωνικού
περιβάλλοντος για τα μέλη τους. Η ανάπτυξη πραγματικά ισχυρών και ολοκληρωμένων
προσωπικοτήτων αποτελεί θέσφατο για την αντιμετώπιση των προσωπικών οικονομικών
και ψυχολογικών δυσχερειών που φέρνει η κρίση.
Παράλληλα
πρέπει να στηριχθούν θεσμικά και οικονομικά οι δομές απεξάρτησης ώστε να
μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στον αυξανόμενο αριθμό εξαρτημένων που παρατηρείται
εξαιτίας όσων αναφέρθηκαν παραπάνω.
Επ'
ευκαιρία της παγκόσμιας ημέρας κατά των ναρκωτικών στις 26 Ιουνίου, πρέπει να
επισημανθεί πως δυστυχώς στη χώρα μας οι παραπάνω επισημάνσεις αποτελούν προς
το παρόν απλά ευχολόγια. Αυτό που πρακτικά συμβαίνει είναι πως στη λογική των
γενικότερων περικοπών στις δημόσιες δαπάνες και ειδικά στο χώρο της υγείας, η
υποχρηματοδότηση των δομών πρόληψης και απεξάρτησης είναι μεγάλη. Ήδη αρκετές
δομές υπολειτουργούν, ενώ άλλες είναι στα όριά τους. Αυτή η αντιμετώπιση πρέπει
να αλλάξει άμεσα και να υιοθετηθεί μια λιγότερο κοντόφθαλμη πολιτική, που θα
λαμβάνει υπ' όψιν της πως η κατάρρευση των δικτύων κοινωνικής προστασίας
μεσοπρόθεσμα θα έχει πολύ μεγαλύτερο κοινωνικό και οικονομικό κόστος για τη
χώρα από το σημερινό.
Το
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγή της Ψυχοκοινωνικής Υγείας
Κεφαλληνίας και Ιθάκης “Απόπλους”, παρ' όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει
δηλώνει παρόν σε αυτή τη δύσκολη μάχη και η πρόκληση της πρόληψης εν καιρώ
κρίσης είναι μια πρόκληση που πρέπει
πάσει θυσία να κερδηθεί. Αρκεί να υπάρχει ουσιαστική στήριξη και όχι απλώς
ευχολόγια.
