Δρ Νικόλαος Ροδιτάκης, Τακτικός Ερευνητής
Δρ Εμμανουήλ Ροδιτάκης, Ειδικός Επιστήμονας
Δρ Αναστασία Τσαγκαράκου, Αναπληρώτρια Ερευνήτρια
Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου
Το κόκκινο σκαθάρι των φοινικοειδών, Rhynchophorus
ferrugineus (Coleoptera:Curculionidae) (red palm weevil
RPW), είναι έντομο των τροπικών χωρών της ΝΑ Ασίας.
Η πρώτη αναφορά για το κόκκινο σκαθάρι των φοινικο-
ειδών έγινε το 1891 στην Ινδία. Το 1906 περιγράφεται ως
εχθρός του κοκοφοίνικα και το 1917 αναφέρεται ως σοβα-
ρός εχθρός της χουρμαδιάς στην Ινδία. Aπό το 1985 επιση-
μάνθηκε στις χώρες της αραβικής χερσονήσου και έκτοτε
κατέστη πολύ σοβαρός εχθρός των φοινικοειδών σε όλες
τις χώρες της Μ. Ανατολής. Το 1992 επισημάνθηκε στην
Αίγυπτο απ’ όπου μεταφέρθηκε με αθρόες εισαγωγές φοι-
νικοειδών στην Ισπανία το 1993. Παρά τις επανειλημμένες
παρεμβάσεις των ισπανικών αρχών στην ΕΕ να κηρυχθεί
ως έντομο καραντίνας άμεσα, η αρμόδια επιτροπή της ΕΕ
προέβη στην έκδοση της σχετικής οδηγίας στα κράτη μέλη
μετά από 14 χρόνια, με αποτέλεσμα λόγω της καθυστέρη-
σης να εξαπλωθεί εκτός από τη νότια Ισπανία και σε όλη
την Ευρώπη. Στην Κρήτη επισημάνθηκε για πρώτη φορά το
2005 στην περιοχή της Χερσονήσου λόγω των εισαγωγών
προσβεβλημένων φοινικοειδών. Μεσολάβησαν και σ' αυτή
την περίπτωση δύο χρόνια για την έκδοση της κοινοτικής
οδηγίας 2007/365/ΕΚ, με αποτέλεσμα να εξαπλωθούν οι
εστίες και να καθίσταται δύσκολη η εφαρμογή αποτελε-
σματικών μέτρων εξολόθρευσης. Η πλημμελής εφαρμογή
των προβλεπόμενων μέτρων καραντίνας στη συνέχεια, είχε
ως αποτέλεσμα την εξάπλωσή του σε όλη την Κρήτη το 2009
αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα (Ρόδο, Πελοπόνησσο, Ατ-
τική, Ήπειρο). Εκτιμάται ότι μέχρι σήμερα έχουν ήδη προ-
σβληθεί και καταστραφεί στην Κρήτη (Λασίθι, Ηράκλειο,
Ρέθυμνο, Χανιά) 4.000 φοινικοειδή σε δημόσια πάρκα και
ιδιωτικές κατοικίες. Οι προσβολές επεκτείνονται με ένα
ρυθμό πολλαπλάσιο του οκτώ κάθε χρόνο. Από τους 4.000
περίπου φοίνικες που έχουν προσβληθεί από το κόκκινο
σκαθάρι των φοινικοειδών στην Κρήτη, δύο ανήκουν στο
είδος Washingtonia robusta, δύο στον ενδημικό φοίνικα, P.
theophrasti, μικρής ηλικίας ύψους 1 μέτρου και οι υπόλοιποι
ανήκουν στο φοίνικα των Καναρίων Phoenix canariensis.
Υπάρχει εμφανής προτίμηση στον τελευταίο, που επιβε-
βαιώνει τα διεθνή δεδομένα.
Τρόπος αντιμετώπισης
Τα μέτρα καραντίνας που εφαρμόστηκαν μετά το 2007 απο-
δείχτηκαν αναποτελεσματικά για την επίλυση του προβλή-
ματος. Οι λόγοι που συνέβαλαν και συμβάλλουν στην αδυ-
ναμία επίλυσης του προβλήματος συνοψίζονται παρακάτω:
•Η απουσία λήψης ουσιαστικών μέτρων για διάστημα δύο
ετών από τη διαπίστωση του εχθρού, είχαν συμβάλει στη
δημιουργία πολλών διάσπαρτων εστιών με αποτέλεσμα τη
διασπορά του RPW και σε άλλες περιοχές με ταχύτερους
ρυθμούς.
•Η απουσία απαραίτητων πόρων, συντονισμένων δράσε-
ων μεταξύ των φορέων και αποτελεσματικής ενημέρωσης
του κοινού με αποτέλεσμα οι πρωτοβουλίες να είναι απο-
σπασματικές.
•Η πλημμελής εφαρμογή των μέτρων καραντίνας στη διακί-
νηση φυτωριακού υλικού από τους φυτωριούχους με απο-
τέλεσμα τη διακίνηση προσβεβλημένων φυτών σε απομα-
κρυσμένες περιοχές.
•Το ιδιοκτησιακό καθεστώς και οι άγνωστης διεύθυνσης αλ-
λοδαποί ή εγχώριοι παραθεριστές αποτελούσαν και απο-
τελούν εμπόδιο στην εφαρμογή των μέτρων καραντίνας.
•Η τουριστική δραστηριότητα το καλοκαίρι συμβάλλει στη
μεταφορά των σκαθαριών σε πολύ μεγάλες αποστάσεις με
τα συγκοινωνιακά μέσα.
•Η μεγάλη καθυστέρηση στην εξάλειψη των εστιών λόγω
ανεπαρκών μέσων, με αποτέλεσμα τα ακμαία να διασπεί-
ρονται σε άλλες θέσεις.
•To υψηλό κόστος καταστροφής ενός προσβεβλημένου φοί-
νικα είναι εμπόδιο στην υλοποίηση των μέτρων καραντίνας
λόγω απροθυμίας των ιδιωτών αλλά και απουσίας επαρ-
κών πόρων από τους φορείς (ΟΤΑ κ.λπ.). Εμπόδιο αποτε-
λεί επίσης και η δυσκολία πρόσβασης στη θέση του προ-
σβεβλημένου φοίνικα.
Με τις επικρατούσες συνθήκες θα υπάρξουν μεγαλύτερες
απειλές για τα φοινικοειδή μελλοντικά και ιδιαίτερα για
τον ενδημικό φοίνικα P. theophrasti, και στις οκτώ προστα-
τευόμενες περιοχές NATURA στην Κρήτη, μη δυνάμενες
προς το παρόν να προβλεφθούν.
Εμπειρία δύο ετών εφαρμογής ενός πιλοτικού προγράμμα-
τος ολοκληρωμένης διαχείρισης του κόκκινου σκαθαριού
σε ξενοδοχεία του Ηρακλείου
Με άδεια του ΥΠΑΑΤ εφαρμόζεται ένα τριετές πιλοτικό
πρόγραμμα ολοκληρωμένης διαχείρισης (2009-2011) για
τον έλεγχο του κόκκινου σκαθαριού των φοινικοειδών
από το 2008 στα ξενοδοχεία, Moevenpick Resort Thalasso
Hotel, Creta Beach Hotel, Agapi Beach Hotel, Santa
Marina Hotel και Apollonia Hotel στην περιοχή Αμμου-
δάρα Δήμου Γαζίου, δυτικά της πόλης του Ηρακλείου. Ο
συνολικός αριθμός φοινικοειδών σ' αυτή τη ζώνη εφαρμο-
γής είναι 854 από τα οποία 78% είναι Phoenix canariensis,
11% P. theophrasti, 8% Washingtonia robusta και 3% άλλα
είδη (Cycas, P. roebellini κ.λπ.)
Τα βασικά στοιχεία του προγράμματος είναι:
•Μαζική παγίδευση με παγίδες που περιέχουν φερομόνη
και καϊρομόνη (ελκυστική ουσία φυτικής προέλευσης).
Πυκνότητα: 1 παγίδα/στρέμμα.
•Εκπαίδευση του προσωπικού των ξενοδοχείων.
•Παρακολούθηση της πληθυσμιακής διακύμανσης σε εβδο-
μαδιαία διαστήματα.
•Μακροσκοπικός έλεγχος σε εβδομαδιαία βάση.
•Κλάδεμα των φύλλων τη χειμερινή περίοδο και κάλυψη
των πληγών με εγκεκριμένα από το ΥΠΑΑΤ εντομοκτόνα
(προσωρινή έγκριση).
•Έγχυση εγκεκριμένων από το ΥΠΑΑΤ με προσωρινή
άδεια εντομοκτόνων στους προσβεβλημένους φοίνικες.
Αριθμός εφαρμογών δύο εντός τριών μηνών εκτός τουρι-
στικής περιόδου.
