Η Ευρώπη της κρίσης, των μνημονίων, των σκληρών οικονομικών και κοινωνικών μέτρων λιτότητας,μπαίνουν στο μικροσκόπιο μας σε μια προσπάθεια σύγκρισης κι ανάλυσης τόσο των πρακτικών τους αποτελεσμάτων, όσο και του συνολικού αντίκτυπου που είχε κι εξακολουθεί να έχει η άσκησή τους.
Υπογράφουν: Π. Μποσταντζόγλου, Ν. Τσιάπου
Στο μεταξύ, τόνοι από μελάνι έχουν χυθεί από πλήθος αναλυτών, καθηγητών κι οικονομολόγων οι οποίοι έχουν καταδείξει την καταστροφική κι αδιέξοδη κατάληξη των πολιτικών λιτότητας και των μνημονίων. Παρ’ όλα αυτά, ένας απλός τρόπος δοκιμασίας της ορθότητας και αποτελεσματικότητας των πολιτικών λιτότητας είναι να παρατηρήσει κανείς τα πρακτικά αποτελέσματά τους σε σχέση με τους αρχικούς στόχους.
Χώρες που έχουν στραφεί στο ΔΝΤ
Η ελληνική κρίση χρέους αποτελεί απλό μέρος μιας ευρύτερης και πολυσύνθετης οικονομικής κρίσης , όχι μόνο της Ευρωζώνης, αλλά κι ολόκληρης της παγκόσμιας οικονομίας. Από τα μέσα του 2010 μέχρι και σήμερα, έπειτα από αποκαλύψεις των δημοσιονομικών ελλειμμάτων της Ελλάδας και τις εκάστοτε κυβερνήσεις της χώρας, ν’ αδυνατούν να χρηματοδοτήσουν τα ελλείμματα αυτά, η Ελλάδα όπως κι άλλες χώρες-μέλη της ΕΕ, κατέφυγε στη βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, προκειμένου να συγκροτηθεί από κοινού μηχανισμός στήριξης.
Σε αντίστοιχα προγράμματα μηχανισμών οικονομικής στήριξης, έχουν στραφεί εκτός της Ελλάδας κι άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία αλλά και η Κύπρος υπογράφοντας δανειακές συμβάσεις με το ΔΤΝ, με στόχο την κάλυψη των δημοσιονομικών τους ελλειμμάτων, την ανταγωνιστική έξοδο τους στις διεθνείς αγορές, αλλά και την ενίσχυση της τραπεζικής τους ρευστότητας.
Άλλες χώρες που έχουν στραφεί στο ΔΝΤ για οικονομική ενίσχυση χωρίς να έχουν αποπληρώσει τα δάνεια τους ΔΝΤ , πλην των Ευρωπαϊκών περιπτώσεων είναι στην Αφρική το Σουδάν, η Σομαλία, η Ζιμπάμπουε και η Καμπότζη και στην Κεντρική Αμερική, η Ονδούρα, ο Παναμάς και το Περού.
Κοινά σημεία ευρωπαϊκής οικονομικής ύφεσης
Ως κοινά ευρωπαϊκά οικονομικά χαρακτηριστικά, προκειμένου να υπογραφούν οι δανειακές συμβάσεις με το ΔΝΤ , θεωρούνται:
Η κρίση στην αγορά εργασίας, με εκατοντάδες χιλιάδες να είναι είτε άνεργοι είτε να εγκαταλείπουν τη χώρα.
Η κρίση στα δημόσια οικονομικά.
Η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Η Κύπρος μπήκε στη τροχιά του μνημονίου το 2013, όταν άρχισαν τα μεγάλα προβλήματα του χρηματοπιστωτικού της συστήματος. Όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας, η χώρα αναγκάστηκε να κλείσει τις τράπεζές της για μια εκτεταμένη περίοδο, προκειμένου να αποτρέψει την πλήρη κατάρρευση. Τελικά, το Μάρτιο του 2013 εξασφάλισε ένα πακέτο διάσωσης ύψους 10 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Ως αντάλλαγμα, κλήθηκε να εφαρμόσει μια σειρά οικονομικών μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένων των περικοπών στις δημόσιες δαπάνες και των ιδιωτικοποιήσεων, ενώ πρόσφατα οι επιτηρητές του προγράμματος διάσωσης, δήλωσαν ότι η χώρα θα μπορέσει να σταθεί οικονομικά στα πόδια της από τον Μάρτιο του 2016 και μετά, όπως προβλέπει και ο αρχικός προγραμματισμός.
Η Ιρλανδία κατάφερε μαζί με την Πορτογαλία την αποπληρωμή τμήματος των δανείων που έλαβαν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείου, δανειζόμενες με ιστορικά χαμηλά επιτόκια παρά τη χαμηλή βαθμολογία του κρατικού χρέους τους , ενώ αισιόδοξο κεφάλαιο σ’ ένα ζοφερό περιβάλλον οικονομικής ανάπτυξης, αποτελεί η Ισπανία η οποία αυξάνει ολοένα και περισσότερο τους αναπτυξιακούς της ρυθμούς.
Μιλώντας κανείς για την περίπτωση της Πορτογαλίας μπορεί εύκολα να διαπιστώσει πως τίποτα δεν έχει λυθεί ακόμα. Το αγαπημένο Πορτογαλικό πρόγραμμα προς τους θεσμούς, δείχνει να μπάζει. Πρόσφατα, τo Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο της Πορτογαλίας ανακοίνωσε λαμβάνοντας υπ’ υπόψη το κόστος διάσωσης της Banco Espirito Santo , πως ο προϋπολογισμός του ελλείμματος του ΑΕΠ για το 2014 από το 4,5% ανήλθει στο 7,5%.
Βρισκόμενη στην ίδια δυσοίωνη οικονομική κατάσταση, το 2010 η Ιρλανδία προσέφυγε σε ένα διεθνές πρόγραμμα βοήθειας ύψους 85 δισ. ευρώ, αδυνατώντας να αντιμετωπίσει τη στεγαστική φούσκα που πλήττει τον τραπεζικό της τομέα. Τρία χρόνια μετά, το Δεκέμβριο του 2013, ο Ιρλανδός πρωθυπουργός - εθνικά υπερήφανος και παράλληλα συγκρατημένος - ανακοίνωνε το τέλος του μνημονίου και την έξοδο της χώρας στις διεθνείς αγορές. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες χαιρέτιζαν το γεγονός, ως ένδειξη του ότι η χειρότερη φάση της κρίσης χρέους έχει πλέον περάσει.
Σήμερα, από πολλούς η Ιρλανδία θεωρείται “πρωταθλήτρια Ευρώπης” στην ανάπτυξη, καθώς μέσα στο 2014 αύξησε το ΑΕΠ της κατά 4,6%, ενώ παράλληλα, φέρεται να δανείζεται 3,75 δισ. ευρώ με επιτόκιο ρεκόρ, μόλις 2,49%, προκειμένου να αποπληρώσει νωρίτερα δάνεια που είχε λάβει από το ΔΝΤ με επιτόκιο 5%. Παράλληλα το πρόβλημα με το χρέος παραμένει. Αν και μειώθηκε τα τελευταία δύο χρόνια, εξακολουθεί να είναι υψηλό, μακριά από το 25% που κατέγραφε προ κρίσης, με το χρέος της για το 2014 να διαμορφώνεται στο 109,7%.
Η Ισπανία είχε υπαχθεί το καλοκαίρι του 2012 σε μνημόνιο στήριξης του τραπεζικού της τομέα, δανειζόμενη από το ΔΝΤ 40 δισεκατομμύρια ευρώ. Αύξησε τους φόρους, μείωσε τις δαπάνες και ψήφισε στις αρχές του 2012 μία ιδιαίτερα δραματική μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας, μεταρρυθμίσεις οι οποίες επέτρεψαν, σύμφωνα με το ΔΝΤ, την αύξηση των ισπανικών εξαγωγών, τη μείωση των εισαγωγών και την αύξηση του όγκος των κεφαλαίων εντός της χώρας.
Άξιο αναφοράς είναι ότι τότε η Γαλλία και Ιταλία, από κοινού με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, πίεζαν την Ισπανία να ζητήσει αμέσως βοήθεια προτού αποκλειστεί από τις αγορές, όπως συνέβη στην περίπτωση της Ελλάδας-Ιρλανδίας και Πορτογαλίας. Βέβαια, από τότε η τακτική Γαλλίας - Ιταλίας έχει αντικατασταθεί από την …απόλυτη Γερμανία.
Επιπλέον, η χώρα επωφελήθηκε σημαντικά από τις πολιτικές της ΕΚΤ, η οποία στήριξε από τα μέσα του 2012 τις προβληματικές χώρες της Ευρωζώνης, αγοράζοντας τα ομόλογά τους. Με αυτόν τον τρόπο η Ισπανία επωφελήθηκε από τη μείωση των επιτοκίων δανεισμού, τα οποία, ενώ υπερέβαιναν το 2012 το 7%, σήμερα κυμαίνονται κατά μέσο στο 4%. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε τους κυβερνώντες της Ισπανίας στην απόφαση εξόδου της χώρας από το μηχανισμό χρηματοπιστωτικής σταθερότητας
Σε τι κατάσταση βγαίνουν οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου από τα εκάστοτε μνημόνια;
Η αλήθεια είναι πως οι χώρες αυτές τελικά χάνουν ένα σημαντικό μέρος του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος τους και φλερτάρουν αν όχι με την χρεοκοπία, σίγουρα με την οικονομική ύφεση και την κοινωνική εξαθλίωση.
Παρ’ όλα αυτά η λιτότητα έχει μείνει. Οι πολίτες διαμαρτύρονται για ιδιωτικοποιήσεις που θα τους πλήξουν οικονομικά, πυροδοτώντας μια σειρά μαζικών διαδηλώσεων σε όλη την Ευρώπη, από το Δουβλίνο μέχρι την Αθήνα. Όπως δείχνουν διαχρονικά οι δημοσκοπήσεις, από το 2013 και μετά άρχισε να φαίνεται στον κόσμο η κόπωση από τη πολιτική της λιτότητας, πολιτικής που ακολουθείται από τους ιθύνοντες προς ίδιον όφελος και δεν εφαρμόζεται εξαιτίας κανενός νόμου της οικονομίας.
Συγκεκριμένα στην Ελλάδα μέτρα λιτότητας που έχουν συμφωνηθεί κι εφαρμοστεί από το 2010 μέχρι και σήμερα περιλαμβάνουν:
Μείωση στα δώρα Χριστουγέννων, Πάσχα, αδεία
Μείωση επιδoμάτων του Δημοσίου
Μείωση στις αποδοχές υπαλλήλων ΔΕΚΟ, ΟΤΑ, ΝΠΙΔ
Αύξηση ΦΠΑ
Αύξηση στους φόρου καυσίμων
Στα φορολογικά μνημονικά μέτρα περιλαμβάνονταν τα εξής:
Αλλαγή φορολογικής κλίμακας με επιβάρυνση σε όλους όσους δηλώνουν εισόδημα άνω από 8.000 Ευρώ
Μείωση του αφορολόγητου ορίου από τις 8.000€ στις 5.000€
Έκτατη εισφορά για όλους όσους έχουν εισόδημα άνω των 12.000 ευρώ
Επιβολή κλιμακωτής αντικειμενικής δαπάνης κατοικίας
Επιβολή ετήσιου τέλους για τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους επιτηδευματίες
Επιβολή ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης για την καταπολέμηση της ανεργίας ύψους 2%
Σημαντικές ήταν ωστόσο οι μνημονικής πολιτικής αλλαγές στα εργασιακά και συνταξιοδοτικά:
Θέσπιση μέτρου εργασιακής εφεδρείας για οργανισμούς που καταργήθηκαν
Πρόσληψη χωρίς επαγγελματική εμπειρία με μισθό χαμηλότερο κατά 20% από το όριο της Εθνικής Συλλογικής Σύμβασης
Περικοπές κύριων συντάξεων και κατάργηση επικουρικών
Επέκταση του ηλικιακού ορίου συνταξιοδότησης
Αύξηση του ορίου απολύσεων και μείωση του κατώτατου μισθού
Άνοιγμα όλων των κλειστών επαγγελμάτων
Αποκλίσεις από τους στόχους ανακυκλώνουν υφεσιακές πολιτικές
Όπως και στην περίπτωση άλλων ευρωπαϊκών χωρών, π.χ της Ισπανίας η οποία το 2014 υπέγραψε το τέταρτο μνημόνιο, έτσι και η Ελλάδα δεν κατάφερε να βελτιώσει τη θέση της στις διεθνείς αγορές παρά την λήψη των μνημονιακών μέτρων, που υποτίθεται πως θα είχαν θετικά αποτελέσματα στα δημοσιονομικά της χώρας. Έτσι η Ελλάδα ξαναπροσφεύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, υπογράφοντας τελικά το καλοκαίρι του 2015 το τρίτο μνημόνιο, το οποίο περιελάμβανε συμφωνία δανείου ύψους 158 δισ. ευρώ .
Τα υφεσιακά μέτρα των μνημονίων, προκάλεσαν κοινωνικές αντιδράσεις, μεγάλες απεργίες και μαζικές διαδηλώσεις συμπαράστασης σε ολόκληρο τον κόσμο. Η μαζική κοινωνική αντίδραση στα σκληρά προγράμματα λιτότητας που εφαρμόζονται σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή περιφέρεια, με δυσβάσταχτο κόστος για τους πολίτες, αλλά και οι αποκλίσεις στους προσδοκώμενους στόχους σε σχέση με την αποτελεσματικότητα των μνημονίων, καταδεικνύει την ανάγκη αλλαγής και διαπραγμάτευσης της πολιτικής και οικονομικής ατζέντας τόσο του ΔΝΤ, όσο και των χωρών που προσφεύγουν σε αυτό.
Συμπερασματικά μπορεί κανείς πια με ασφάλεια να πει μιλώντας τουλάχιστον για την Ευρώπη πως στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Πορτογαλία τα μνημονικά προγράμματα απέτυχαν, εκτροχιάζοντας μάλιστα τις οικονομίες τους, στην Ισπανία οι προβλέψεις δημοσιονομικής ανάπτυξης δεν ήταν οι αναμενόμενες και μόνο στην περίπτωση της Ιρλανδίας οι αποκλίσεις είναι σχετικά μικρές. Παράλληλα το γεγονός ότι η Ισπανία και η Ιρλανδία κατάφεραν να βγουν από τα προγράμματα στήριξης , εκπέμπει ένα θετικό μήνυμα, ωστόσο δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως ένδειξη υπέρβασης της γενικής οικονομικής μα πάνω απ’ όλα της βαθιάς ευρωπαϊκής κοινωνικής κρίσης.
