Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί Δήμαρχοι και Περιφερειάρχες, αγαπητοί Επίτροποι, προσκεκλημένοι, φίλες και φίλοι,
Θέλω και εγώ, με τη σειρά μου, να σας καλωσορίσω στη σημερινή εκδήλωση, με θέμα «Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική και Τοπική Αυτοδιοίκηση». Να συγχαρώ την ομάδα των Ευρωβουλευτών του ΠΑΣΟΚ, γι’ αυτή την ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία.
Κάναμε ένα πρώτο, αλλά τεράστιο και επαναστατικό - θα έλεγα - βήμα. Και στο ζήτημα αυτό, του «Καλλικράτη», όπως και σε πολλά άλλα, η χώρα μας σημείωσε επί χρόνια, επί δεκαετίες, τεράστια καθυστέρηση. Με αποτέλεσμα, να είμαστε μία από τις πιο συγκεντρωτικές, διοικητικά, αν όχι η πιο συγκεντρωτική χώρα της Ευρώπης.
Είναι γνωστό ότι πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι οργανωμένες, εδώ και δεκαετίες, με επίκεντρο τις τοπικές κοινωνίες. Έχουν αποκτήσει ώριμους αυτοδιοικητικούς θεσμούς, θεσμούς που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη δημόσια ζωή της χώρας, στην ανάπτυξη, στην πρόνοια, στην κοινωνική προστασία, σε υπηρεσίες για τον πολίτη. Αποτελούν ισχυρούς θεσμούς και έχουν χτίσει μια ιστορική παράδοση δεκαετιών, με επιτεύγματα, με κοινωνική αποδοχή, με πολιτισμό, με αναγνώριση.
Στην Ελλάδα, θα έλεγα ότι είμαστε ακόμα στην αρχή αυτής της διαδρομής. Αλλά είναι μια διαδρομή που πρέπει να διανύσουμε το ταχύτερο δυνατό και να ανακτήσουμε το χαμένο χρόνο.
Πράγματι, οι εκδηλώσεις αυτές είναι σημαντικές, και για τα ερεθίσματα που μας δίνουν, αλλά και για να αξιοποιήσουμε εμπειρίες και καλύτερες πρακτικές, και μεταξύ των Ευρωπαίων εταίρων μας και των ευρωπαϊκών θεσμών, αλλά βεβαίως και μεταξύ μας. Γιατί υπάρχουν ήδη πολλά ενδιαφέροντα παραδείγματα και από την Αυτοδιοίκηση. Και με αυτό τον τρόπο, να αξιοποιήσουμε και τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η αναπτυξιακή πολιτική της Ε.Ε., αυτό που ονομάζουμε συχνά «πολιτική συνοχής», είναι εδώ και δεκαετίες προσανατολισμένη και διαρθρωμένη σε περιφερειακό επίπεδο. Γι' αυτό και ονομάζεται περιφερειακή πολιτική.
Και καλωσορίζουμε στην εκδήλωσή μας τον αρμόδιο Επίτροπο, τον κ. Γιοχάνες Χαν, ο οποίος τιμά τη σημερινή εκδήλωση με την παρουσία του. Η περίοδος από το 2007 μέχρι το 2013 έχει χαρακτηριστεί από την Ε.Ε., ως η περίοδος της Ευρώπης των πόλεων και των περιφερειών.
Θυμάμαι μάλιστα και σε συζητήσεις που είχα παλαιότερα με την κυρία Χούμπνερ, ιδιαίτερα για το νέο ρόλο των πόλεων, των δημιουργικών πόλεων, ότι προέκυπτε, σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως γνωρίζετε πια - δεν ξέρω αν έχει ήδη γίνει – ότι σύντομα θα φτάσει να ζει το 50% του πληθυσμού της γης πάνω σε χτισμένες πόλεις.
Αυτή είναι μια ιστορική καμπή. Δείχνει τη σημασία της πόλης, αλλά και των αναγκών και των νέων πολιτικών, που πρέπει να διαμορφώσουμε.
Σήμερα, δεν υπάρχουν πετυχημένες και δυναμικές περιφέρειες στην Ευρώπη, που να μην έχουν στον πυρήνα τους δυναμικές πόλεις. Αλλά ούτε υφίστανται πετυχημένες πόλεις, μακριά από καινοτόμες περιφέρειες.
Και ας μην ξεχνάμε ότι η ανάπτυξη είναι σήμερα το μεγάλο ζητούμενο στην Ευρώπη. Γιατί από τη σημερινή κρίση που βιώνουν οι λαοί της Ευρώπης, δεν θα βγούμε μόνο με τις πολιτικές περιστολής της σπατάλης του δημόσιου χρήματος, όσο και αν προσπαθήσουμε να περιορίσουμε τα ελλείμματα. Ο αγώνας αυτός θα είναι μάταιος, αν δεν καταφέρουμε παράλληλα να δώσουμε μια νέα αναπτυξιακή δυναμική στην Ευρώπη.
Αυτή είναι μια συζήτηση, που είναι σε εξέλιξη σε όλη την Ευρώπη σήμερα. Όλο και περισσότερες φωνές ακούγονται σήμερα, που υποστηρίζουν αυτή τη θέση. Και έχουμε και εμείς, ως χώρα, καταθέσει προτάσεις για μεγάλες αναπτυξιακές πρωτοβουλίες στην Ευρώπη, ώστε να συνδέσουμε συγκοινωνιακά, αλλά και ευρυζωνικά, χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης, με την υπόλοιπη, Δυτική και Βόρεια Ευρώπη.
Υποδομές απαραίτητες, υποδομές που θα συμβάλλουν στην μετάβασή μας σε ένα πρότυπο ανάπτυξης, της λεγόμενης «πράσινης» ή «καθαρής» ανάπτυξης, που θα μας δώσουν και ανταγωνιστικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, σε ένα δύσκολο διεθνές πεδίο. Θα μας δώσουν ποιοτικές θέσεις εργασίας, θα μας βοηθήσουν να χτυπήσουμε τη φτώχεια και, βεβαίως, να αντιμετωπίσουμε και το θέμα της κλιματικής αλλαγής.
Παράλληλα με τις προσπάθειες της Ευρώπης, η δική μας χώρα καταβάλλει το δικό της αγώνα. Έναν αγώνα δύσκολο, με δύσκολες αποφάσεις, με επώδυνες θυσίες, με τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι Έλληνες πολίτες, γιατί η χώρα μας βρέθηκε στο μη περαιτέρω, βρέθηκε στο χείλος του γκρεμού.
Όμως, οι προσπάθειες αυτές πιάνουν τόπο. Έχουν ήδη αποτελέσματα. Κατ' αρχήν, στη μάχη να ελέγξουμε το δημοσιονομικό βρόγχο, που λίγο έλλειψε να μας πνίξει. Καταφέραμε ήδη μια πολύ μεγάλη μείωση του ελλείμματος, κατά 6 μονάδες του ΑΕΠ, πάνω δηλαδή και από αυτό για το οποίο είχαμε δεσμευτεί.
Δρομολογήσαμε και ολοκληρώσαμε μερικές από αυτές τις διαρθρωτικές αλλαγές, όπως στο ασφαλιστικό ώστε να είναι ένα βιώσιμο σύστημα, στα κλειστά επαγγέλματα, στο κράτος, στη διαφάνεια, για να βάλουμε τις βάσεις, προκειμένου να βγει η χώρα μας από την κρίση, με βιώσιμο τρόπο.
Ακόμα και οι αλλαγές στα εργασιακά, παρότι δαιμονοποιούνται, δίνουν σήμερα την ευκαιρία σε εκατομμύρια εργαζομένων, να εκπροσωπηθούν εκεί όπου δεν είχαν εκπροσώπηση, μέσα από τις επιχειρησιακές συμβάσεις, και να καταπολεμηθεί και η αδήλωτη εργασία, αλλά και η γενικότερη ανομία που υπήρχε στο χώρο των εργασιακών σχέσεων.
Δείξαμε ότι, όχι απλώς έχουμε το κουράγιο, αλλά ότι έχουμε και την αποφασιστικότητα. Προφανώς, έχουμε πολύ δρόμο ακόμα. Όλο το βάρος θα πέσει τους επόμενους μήνες στις διαρθρωτικές αλλαγές. Με αυτές, διορθώνουμε χρόνια προβλήματα, προβλήματα δεκαετιών. Δεν περιοριζόμαστε στην απλή δημοσιονομική διαχείριση, γι' αυτό και δρομολογήσαμε μεγάλες αλλαγές: στο ίδιο το κράτος, στην Αυτοδιοίκηση, στη Δικαιοσύνη για να λειτουργεί αποτελεσματικά, στην καθιέρωση κανόνων διαφάνειας, όπως με τη λεγόμενη «ΔΙΑΥΓΕΙΑ», στη μείωση της γραφειοκρατίας και στην αναμόρφωση του συστήματος πρόνοιας.
Η χώρα μας βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα, λόγω μιας σειράς προβλημάτων. Τα πελώρια ελλείμματα και χρέη, δεν ήταν παρά η κορυφή του παγόβουνου, δηλαδή, το αποτέλεσμα αυτών των προβλημάτων. Η δημοσιονομική κρίση ήταν αποτέλεσμα στρεβλώσεων, μεταξύ των οποίων και μιας στρεβλής αναπτυξιακής λογικής, που επικράτησε σε ένα συγκεντρωτικό, αδιαφανές, αργό, πελατειακό και πολυδάπανο κράτος.
Άρα, για μας, ο «Καλλικράτης» δεν είναι απλώς μία βελτίωση της Αυτοδιοίκησης. Είναι στον πυρήνα των προσπαθειών μας, να διαμορφώσουμε ένα κράτος ευνομούμενο, διαφανές, αποτελεσματικό, δημοκρατικό, κοντά στον πολίτη, που θα συμβάλλει σε μια ουσιαστική περιφερειακή ανάπτυξη και θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η χώρα.
Πολλοί μας έλεγαν, βέβαια, «τώρα εν μέσω κρίσης, τι ασχολείστε με τέτοια θέματα, γιατί δεν αναβάλλετε αυτή τη μεγάλη αλλαγή;». Απαντώ: ακριβώς γιατί ο «Καλλικράτης» ήταν και είναι μέρος της λύσης. Είναι από μόνος του προϋπόθεση, όχι μόνο για να εναρμονιστεί η Ελλάδα με ένα ευρωπαϊκό κεκτημένο της Αυτοδιοίκησης, αλλά και για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά διαρθρωτικές αδυναμίες, που οδήγησαν στην κρίση. Και βλέπουμε, κάνοντας μια μικρή αναδρομή στη σημερινή δομή της Αυτοδιοίκησης, ποια είναι τα προβλήματα που υπήρχαν.
Μόλις 213 Δήμοι, από τους 1.034 ΟΤΑ, διέθεταν μέχρι πρότινος τη διαχειριστική επάρκεια για την υλοποίηση έργων του ΕΣΠΑ. Επίσης, 500 Δήμοι της χώρας λειτουργούσαν με ανεπαρκές επιστημονικό προσωπικό, δηλαδή, σε πλήρη αδυναμία να υλοποιήσουν προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σχεδόν στους μισούς Δήμους και Κοινότητες, δεν υπήρχε κανένας προληπτικός έλεγχος για δαπάνες που πραγματοποιούσαν, καμία εποπτεία στην πορεία είσπραξης των εσόδων, καμία πρόβλεψη και κανένα όριο στο δανεισμό. Μια κατάσταση, που οδήγησε εκατοντάδες Δήμους σε υπερχρέωση, με συνέπεια - και εδώ - τη διόγκωση του συνολικού χρέους της χώρας.
Όπως έχω ξαναπεί, οι περισσότερες αυτοδιοικητικές μονάδες της χώρας ήταν μικρογραφίες, δυστυχώς, του ίδιου του κράτους. Σπατάλη, αδιαφάνεια και ανεπάρκεια στην εφαρμογή πολιτικών, ήταν τα χαρακτηριστικά τους. Και πώς να μην ήταν μικρογραφίες του κράτους, όταν είχαν ουσιαστικά πελατειακή εξάρτηση από το κράτος;
Με άλλα λόγια, και η Αυτοδιοίκηση βρισκόταν σε κρίση. Ο «Καλλικράτης» σπάει αυτό τον ομφάλιο λώρο, για να διαμορφώσει μια Αυτοδιοίκηση που μπορεί να στέκεται στα δικά της πόδια.
Δεν μπορούσε να ανταποκριθεί, ούτε στην ευρωπαϊκή πρόκληση, ούτε στο ρόλο της Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, ούτε να βοηθήσει και στις μεγάλες αλλαγές που χρειαζόταν η χώρα, όπως είναι οι υποδομές και οι υπηρεσίες στον πολίτη, αλλά και σε άλλα θέματα, όπως είναι η παιδεία και η αναπτυξιακή προσπάθεια.
Γι' αυτό, ήταν ένα από τα σημαντικότερα θεσμικά βήματα που υλοποιήσαμε. Από 1.034 διασπασμένους και αδύναμους Δήμους, πήγαμε με συνενώσεις σε 325 Δήμους και σε 13 αιρετές Περιφέρειες. Πετυχαίνουμε οικονομίες κλίμακας, μειώνονται δραστικά οι δαπάνες, αλλά δημιουργούνται και ισχυρές αυτοδιοικητικές και αυτόνομες μονάδες, ώστε να πάρετε - να πάρει η κάθε Περιφέρεια - την τύχη των περιοχών στα χέρια σας, ώστε να μπορείτε και να λογοδοτείτε, και να υπάρχει διαφάνεια, αλλά να υπάρχει και δυνατότητα και ρόλος, ως ένα εργαλείο άσκησης πολιτικής.
Ο μεγάλος όγκος των αρμοδιοτήτων μεταφέρεται από το κεντρικό κράτος στις νέες Περιφέρειες και τους Δήμους, στην ανάπτυξη, στο κράτος πρόνοιας, σε υπηρεσίες που αφορούν στην καθημερινή ζωή των πολιτών και των επιχειρήσεων.
Όπως έπρεπε να γίνεται εδώ και χρόνια, η κάθε Περιφέρεια θα μπορεί να κάνει το δικό της σχεδιασμό, σε ένα ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων, με τη βεβαιότητα ότι η Περιφέρεια, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, γνωρίζει πολύ καλύτερα τα προβλήματα κάθε περιοχής.
Στοίχημά μας, μέσα από αυτή τη διαδικασία, δεν είναι μόνο οι υπηρεσίες που θα προσφέρουμε – που κι αυτό είναι σημαντικό στοίχημα, όπως στον τομέα της πρόνοιας - αλλά και να αλλάξουμε το παραγωγικό μας πρότυπο. Να αναπτύξουμε και να αξιοποιήσουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα - και δόξα τω Θεώ, υπάρχουν πολλά.
Δυστυχώς, η πελατειακή λογική των «δάνειων» δυνάμεων, μας έκανε να κοιτάμε όλοι προς το κέντρο, πώς θα εξασφαλίσουμε καλύτερα κάποιο ποσό, από κάποιο Υπουργείο, από κάποιον Υπουργό, ή από κάποιο πρόγραμμα, αντί να δούμε δίπλα μας τι πλούτος υπήρχε, πώς θα τον καλλιεργήσουμε και πώς θα τον αναπτύξουμε - ανθρώπινος, φυσικός, περιβαλλοντικός, τεχνολογικός πλούτος, δηλαδή, η ιδιαίτερη ταυτότητα κάθε περιοχής.
Γι' αυτό και παίρνουμε την τολμηρή απόφαση, να αποκεντρώσουμε την ευθύνη των περιφερειακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, στις αιρετές Περιφέρειες. Να έχετε στα χέρια σας εργαλεία, για να σχεδιάσετε το μέλλον σας και να μπορούν να πετύχουν οι τοπικές κοινωνίες, με τις ευθύνες που θα έχουν αναλάβει, αξιοποιώντας την πλούσια, δική τους και πολυποίκιλη ευρωπαϊκή εμπειρία.
Αυτή είναι η νέα αναπτυξιακή προοπτική: να αποκτήσετε τη δική σας αναπτυξιακή ταυτότητα, το δικό σας στίγμα, το δικό σας «brand name», όπως λέγεται. Να αναπτύξετε τα δικά σας συγκριτικά πλεονεκτήματα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη, από τα Ιόνια Νησιά μέχρι το Καστελόριζο, από τις λίμνες της Δυτικής Μακεδονίας μέχρι την ορεινή Πελοπόννησο.
Είναι τώρα η δική σας ευκαιρία και δουλειά, να αναδείξετε τον τεράστιο πλούτο της Ελλάδας, τις φυσικές ομορφιές, τις πολιτιστικές παραδόσεις, τα τοπικά προϊόντα, αλλά και την καινοτομία και την τεχνολογία, που μπορούν να συνδέσουν αυτά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, με τις ανάγκες και τις δυνατότητες ανοίγματος σε καινούργιες αγορές, σε ανάπτυξη και σε θέσεις εργασίας.
Εσείς μπορείτε πολύ καλύτερα να συνδέσετε τις τοπικές δυνάμεις οριζόντια, γιατί μόνο κάθετα λειτουργούσε μέχρι σήμερα η κάθε μία, με κάποιο κέντρο στην Αθήνα, ή αλλού. Ενώ υπάρχουν τεράστιες συνέργειες, που μπορούν να δώσουν νέες διαστάσεις: σε τουριστικό προϊόν, σε δίκτυα μεταφορών, στην έρευνα και την καινοτομία, που μπορούν να συνδυαστούν με τα τοπικά προϊόντα και τις υπηρεσίες, σε καθαρές και πράσινες τεχνολογίες, στη μεταποίηση, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που υπάρχουν σε πολλές περιοχές της χώρας μας, στη γεωργική παραγωγή προϊόντων αξίας, αλλά και σε καινοτομίες στον πολιτισμό, στο περιβάλλον και σε υπηρεσίες, αξιοποιώντας πάντα το τοπικό ανθρώπινο δυναμικό.
Γι' αυτό, βεβαίως, καθοριστικό θα είναι και το ζήτημα των μεγάλων αλλαγών στο χώρο της παιδείας, όπου σας καλώ να βοηθήσετε. Διότι θα πρέπει να δείτε την παιδεία, όχι απλώς ως κάτι μεμονωμένο, από όπου ο κάθε ένας παίρνει ένα τυπικό χαρτί, για να βρει κάπου μια δουλειά. Η παιδεία είναι εργαλείο στα δικά σας χέρια, για την τοπική ανάπτυξη, για την έρευνα, για τη συζήτηση, για τις μελέτες, για το τοπικό ανθρώπινο δυναμικό, για τη συνεχή κατάρτιση, ανάλογα με τα συγκριτικά σας πλεονεκτήματα και τις κατευθύνσεις, τις οποίες εσείς θα δώσετε.
Αυτό σημαίνει ότι θα έχετε λόγο και ρόλο, σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των Πανεπιστημίων και των ΤΕΙ. Ένα μεγάλο θέμα, το οποίο βεβαίως συζητάμε με την εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά ακόμη περισσότερο με τη Δευτεροβάθμια και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση.
Εντάσσεται στο συνολικό επανασχεδιασμό των επιπέδων Διοίκησης, που διασφαλίζει αυτή την ισότιμη συμμετοχή και των ελληνικών Δήμων, και των αυτοδιοικούμενων Περιφερειών, στη χάραξη και της ευρωπαϊκής πολιτικής, σε ένα πολυεπίπεδο πεδίο για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Θέλω λοιπόν να ευχηθώ σε όλους σας, καλή επιτυχία στα καθήκοντά σας, που αναλαμβάνετε από την 1η Ιανουαρίου.
Και σας παροτρύνω, να μην ξεχάσετε ποτέ ότι, καθένας σας, εκπροσωπεί μια κρίσιμη ψηφίδα στη χώρα που οραματιζόμαστε να χτίσουμε. Και σας θεωρώ όλους συνεργάτες, σε αυτή τη μεγάλη προσπάθεια των αλλαγών που κάνουμε για τη χώρα μας.
Ευχαριστώ πάρα πολύ.
