Εισηγητής: Αντιδήμαρχος Σάββας Σαββαόγλου
Ιανουάριος 2011
Στο πλαίσιο της αναζήτησης ενός δηλωτικού σήματος για την νέα αυτοδιοικητική δομή του νησιού της Κεφαλλονιάς εν έτη 2011, όπως αυτή συγκροτείται σε Δήμο Κεφαλλονιάς με το Ν. 3852/2010, ελκυστικότερο και αντιπροσωπευτικότερο πλαίσιο αναφοράς, αποτέλεσε, κατά κοινό τόπο, η αρχαία κλασσική περίοδος, όταν η Κεφαλονιά ήταν «ΤΕΤΡΑΠΟΛΙΣ».
Ο Θουκυδίδης είναι η παλαιότερη ιστορική πηγή του όρου «Τετράπολις». Όπως μας πληροφορεί : «κεῖται δὲ ἡ Κεφαλληνία κατὰ ᾿Ακαρνανίαν καὶ Λευκάδα τετράπολις οὖσα, Παλῆς, Κράνιοι, Σαμαῖοι, Προνναῖοι.». (ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΩΝ Β', 30)
Σύμφωνα με το μύθο, ο βασιλιάς Κέφαλος, από το όνομα του οποίου προέρχεται η ονομασία του νησιού {"Κέφαλον γὰρ τὸν Δηίονος συνεξελόντα λέγουσιν Ἀμφιτρύωνι Τηλεβόας τὴν νῆσον οἰκῆσαι πρῶτον, ἣ νῦν ἀπ᾽ ἐκείνου Κεφαλληνία καλεῖται·", Παυσανίας: Ελλάδος περιήγησις/Αττικά}, είχε νυμφευτεί την κόρη του Βασιλιά Θησέα, Προκρίς. Είχε τέσσερις γιους: τον Κράνιο, τον Παλέα, τον Πρόνησο και το Σάμο. Σύμφωνα με τις ιστορικές αναφορές του Θουκυδίδη, τα ονόματα των υιών του Κεφάλου συνδέθηκαν με τις ονομασίες των τεσσάρων πόλεων – κρατών: ΚΡΑΝΗ, ΠΑΛΗ, ΠΡΟΝΝΟΙ, ΣΑΜΗ. Η Τετράπολις διατηρήθηκε έως το 189 π.χ. όποτε και το νησί πέρασε στην ρωμαϊκή κυριαρχία.
«Στην οριοθέτηση των τεσσάρων αυτών διαμερισμάτων συνέβαλε ιδιαίτερα ο σχηματισμός του εδάφους. Ολόκληρη η δυτική χερσόνησος, που σήμερα ονομάζεται Παλική, αποτελούσε το «κράτος» των Παλέων με πρωτεύουσα την πόλη Πάλη. Απέναντι της προς την Ανατολή και με φυσικό όριο τον κόλπο του Λιβαδιού μέχρι τη δυτική πλευρά του όρους Αίνος απλωνόταν ο χώρος, στον οποίο δέσποζαν οι Κράνιοι με κέντρο τους την πόλη Κράνη, σε ελάχιστη απόσταση από το μυχό του Κουτάβου. Στο ανατολικό τμήμα του νησιού, μετά την οροσειρά του Αίνου, εκτείνονταν τα πολιτικά διαμερίσματα των Σαμαίων και των Προνναίων με πρωτεύουσες τους τη Σάμο, ανατολικά της σημερινής Σάμης, και τους Πρόννους αντίστοιχα. Οι τέσσερις αυτές κύριες πόλεις του νησιού αποτελούσαν αυτόνομες πολιτείες»
Σχετικά με το δημοκρατικό πολίτευμα της Τετραπόλεως, αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γ. Ν. Μοσχόπουλος στο έργο του «Ιστορία της Κεφαλλονιάς»: ορισμένες ενδείξεις που έχουμε μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι πολίτες, ο «δήμος», ως σύνολο, διαδραμάτιζαν κύριο ρόλο σε πολιτικές ενέργειες ή λάβαιναν αποφάσεις. Χαρακτηριστικές λ.χ. είναι οι ενδείξεις από επιγραφή, που βρέθηκε στα ερείπια της αρχαίας Πάλης, χαραγμένη πάνω σε λίθινη στήλη. Στην επιγραφή με σαφήνεια μνημονεύεται ως κυρίαρχο σώμα της πόλης η «Βουλή» και «ο Παλέων δήμος………..Το δημοκρατικό φρόνημα των κατοίκων της Κεφαλονιάς κατά τους αρχαίους χρόνους μπορούμε επίσης να το πιθανολογήσουμε και από τη φύση των παραστάσεων των νομισμάτων, που είχαν κοπεί από τις τέσσερις αυτόνομες πόλεις. Αν εξαιρέσουμε την παράσταση του Κεφάλου, που η παράδοση τον θέλει ως τον κύριο από τους πρώτους οικιστές του νησιού, σε κανένα νόμισμα δεν παριστάνεται μορφή κάποιου άρχοντα ή ηγεμόνα διοικητικού διαμερίσματος της Κεφαλονιάς.»
Μετά από τη σύντομη παραπάνω παρουσίαση των χαρακτηριστικών της Τετραπόλεως άλλα και της ιστορικής σημασίας της περιόδου εκείνης ως αφετηρίας μιας ευγενούς πολιτισμικής πορείας του νησιού ανά τους αιώνες, αναζητήσαμε το σύμβολο ή τα σύμβολα που ταυτίζονται με την Τετράπολη και δεν είναι άλλα από τα τέσσερα νομίσματα των πόλεων κρατών.
Η σύνθεση τους σε ένα ενιαίο σήμα χωρίς καμιά μεταβολή στις απεικονίσεις τους (αυθεντική αναπαράσταση), δημιουργεί ένα σοβαρό εικαστικό αποτέλεσμα, το οποίο ως δηλωτικό σήμα του νέου δήμου Κεφαλλονιάς συνδέει το σήμερα με το χθες, τη νέα αρχή του τόπου (ριζική διοικητική μεταρρύθμιση) με την αρχή της πολιτισμικής του ταυτότητας πριν από 2.500 χρόνια.
Β. Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ ΩΣ ΔΗΛΩΤΙΚΟΥ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ
Η ίδια η λέξη νόμισμα παράγεται από τη λέξη νόμος και σημαίνει το νόμιμο μέτρο των αξιών που καθορίζεται από το κράτος με νόμο, ώστε να μπορεί ελεύθερα να κυκλοφορεί το νόμισμα. Η εφεύρεση του νομίσματος υπήρξε αναμφισβήτητα πολύ σημαντικός και καθοριστικός παράγοντας που συνέβαλλε στην οικονομική ανάπτυξη του αρχαίου κόσμου, διευκολύνοντας κυρίως την εξαγωγή αγαθών και υλών από τις πόλεις κράτη. Ο ρόλος της οικονομίας ανά τους αιώνες υπήρξε από τους σημαντικότερους παράγοντες διαμόρφωσης των πολιτικών και κοινωνικών πτυχών της ανθρώπινης υπόστασης. Η ελληνική λέξη οικονομία, κατά την αρχαία ετυμολογία της, συνδέεται με την χρηστή οργάνωση και διαχείριση του οίκου, όπως ορίζεται από την ατομική αγροτική περιουσία. Στην αρχαία Ελλάδα, η οικονομία δεν αποτελεί ένα ξεχωριστό τομέα δράσης της πόλης-κράτους, αλλά εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των κοινωνικών δομών, όπου τα οικονομικά ζητήματα επηρεάζονται άμεσα από κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες. Η οικονομία στη μετεξέλιξή της εκφράζεται από τον μετασχηματισμό των ατομικών οικονομιών, σε μία χάραξη συλλογικής οικονομικής πολιτικής ανάπτυξης της κάθε πόλης-κράτους, με σκοπό την ικανοποίηση των οικονομικών αναγκών της εκάστοτε κοινωνίας[1].
Το νόμισμα και δη σε μορφή κέρματος αποτελούσε από την εφεύρεση του μέχρι και σήμερα κάτι περισσότερο από συναλλακτικό μέσο. Η σημασία των νομισμάτων δεν περιοριζόταν μόνον στην στενή συναλλακτική του χρησιμότητα και η συμβολή τους ως αντικείμενα στο βίο των κοινωνιών επεκτείνεται πέραν της οικονομικής τους βαρύτητας.
Ένα και μόνον νόμισμα είναι αρκετό να παράσχει (ανεξαρτήτως χρόνου) έναν πλούτο πληροφοριών για την κοινωνία και την οικονομία από την οποία προέρχεται. Πληροφορίες που απορρέουν από τις παραστάσεις των δύο όψεων του νομίσματος, από την επιλογή των γραμμάτων ή/και των λέξεων που συνοδεύουν τις παραστάσεις, από την ποιότητα του μετάλλου, από το σχήμα και το μέγεθος του νομίσματος, από την λεπτομέρεια της φιλοτέχνησης του, την εικαστική του προσέγγιση, καθώς και άλλα χαρακτηριστικά που είναι περισσότερο εξειδικευμένα.
Το νόμισμα συνεπώς ως φορέας πληροφοριών είναι ταυτόχρονα και ένας αναμεταδότης πολιτισμού, ένας κήρυκας μιας οργανωμένης και δομημένης κυριαρχικής οντότητας (πόλη κράτος, αυτοκρατορία, κράτος, κλπ,) ένας πομπός μιας κοινωνίας με θρησκευτικές δοξασίες, με πολιτισμικά και πολιτικά πρότυπα, κ.α.
Γ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ 4 ΝΟΜΙΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΤΕΤΡΑΠΟΛΕΩΣ
 | ΝΟΜΙΣΜΑ ΚΡΑΝΗΣ Στην εμπρόσθια όψη του νομίσματος διακρίνεται με λεπτομέρεια ένα κριάρι το οποίο βρίσκεται σε κίνηση, ενώ στο κάτω μέρος υπάρχει μια ανάγλυφη τοξοειδής γραμμή που υποδηλώνει το έδαφος. Πάνω από το κριάρι αναγράφονται τα πρώτα γράμματα της ονομασίας της πόλης ΚΡΑ Οπίσθια όψη: στο κέντρο δεσπόζει ένα τόξο γύρω από το οποίο διακρίνονται τα γράμματα ΚΡΑ από την λέξη ΚΡΑΝΗ. Ο συμβολισμός του τόξου παραπέμπει στην κυνηγητική δραστηριότητα των κατοίκων της Κράνης που σε συνδυασμό με την σημασία της κτηνοτροφίας (βλ πρόσθια όψη) υποδηλώνουν τον προσανατολισμό της οικονομίας τους. |
 | ΝΟΜΙΣΜΑ ΠΑΛΛΗΣ Ένα γυναικείο κεφάλι με αρμονικά χαρακτηριστικά όπως άλλωστε συνήθιζαν στις τέχνες να τηρούν στην αρχαιότητα. Εικάζεται ότι μπορεί να παριστάνει την Θεά Δήμητρα που ήταν ιδιαίτερα αγαπητή στους κατοίκους της Παλλης. Οι αγροτικές τους ασχολίες δηλώνονται και με την οπίσθια όψη, όπου μέσα στο μονόγραμμα της πόλης (Π) υπάρχει ένας κόκκος κριθαριού. Πάνω από το μονόγραμμα της πόλης η παράσταση ενός δελφινιού δηλώνει το ναυτικό βίο των κατοίκων και τους δεσμούς τους με τη θάλασσα. |
 | ΝΟΜΙΣΜΑ ΠΡΟΝΝΩΝ Το κεφάλι της γυναίκας που παριστάνεται στην εμπρόσθια όψη αυτού του νομίσματος, ξεχωρίζει με τα μαλλιά, τα οποία είναι περίτεχνα ανασηκωμένα σε μια τακτοποιημένη κόμη. Τα αρχικά γράμματα της πόλης (ΠΡ) διακρίνονται στην οπίσθια όψη του νομίσματος και μέσα στο γράμμα Π διακρίνεται ένα κουκουνάρι (καρπός πεύκου). Και σε αυτό το νόμισμα επιλέγεται η σύνδεση της παράστασης του συναλλακτικού μέσου με την βαρύτητα της αγροτικής ενασχόλησης των κατοίκων των Προννων. |
 | ΝΟΜΙΣΜΑ ΣΑΜΗΣ Στην εμπρόσθια όψη του νομίσματος διακρίνεται με πιστότητα ένα κεφάλι βοδιού, επιλογή που παραπέμπει αυτόματα στον κτηνοτροφικό και αγροτικό βίο των κατοίκων της Σάμης. Στην οπίσθια όψη του νομίσματος παριστάνεται το μονόγραμμα της πόλης (Σ). |
Συνοψίζοντας τους συνδετικούς κρίκους της εποχής της Τετραπόλεως με τη σημερινή εποχή της συγκρότησης του νέου ενιαίου Δήμου Κεφαλλονιας, μέσω των συμβολισμών των τεσσάρων νομισμάτων, παραθέτουμε την παρακάτω σειρά από σημεία τεκμηρίωσης:
· η εδαφική ταύτιση της Τετραπόλεως με τη συνολική επιφάνεια του νησιού, όπως συμβαίνει και με το σημερινό Καλλικρατικό Δήμο Κεφαλλονιάς,
· η ειρηνική συνύπαρξη διαφορετικών τοπικών κοινωνιών στην Τετράπολη, όπως συνεργατικά συνυπάρχουν και σήμερα όλες οι τοπικές κοινωνίες του νησιού με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της η κάθε μια,
· η βαθειά δημοκρατικότητα των πολιτευμάτων των τεσσάρων πόλεων κρατών, όπως και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία που διακρίνει τους θεσμούς του νέου μεγάλου Ενιαίου Δήμου,
· η πολύτιμη και αναντικατάστατη σημασία του φυσικού πλούτου του νησιού στην οικονομία και τον πολιτισμό της Τετραπόλεως, όπως συμβαίνει και σήμερα,
· οι ευκαιρίες για εμπόριο – ανάπτυξη -διαπολιτισμική σύνδεση – συμμαχίες που παρείχε η θάλασσα, όπως διαχρονικά συμβαίνει και σήμερα,
· η πρωτεύουσα σημασία της οικονομίας για την ευημερία των κοινωνιών και την πολιτισμική ακμή των πόλεων κρατών, όπως ακριβώς και σήμερα η κοινωνία συνδέεται άρρηκτα με την οικονομική της θέση και προοπτική.
Συμπερασματικά υποστηρίζουμε ότι η συνθετική αξιοποίηση των νομισματικών συμβόλων της αρχαίας Τετραπολεως αποτελεί μια αξιόλογη και ευγενή πρόταση για το δηλωτικό σήμα του νεοσύστατου Δήμου Κεφαλλονιάς.
Ε. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
· Randsborg, K. (ed.), Kephallénia : archaeology and history, the Ancient Greek cities, Acta archaeologica supplementa ; 4, 1-2, Munksgaard, 2002.
· Καλλιγά, Π.Γ., ΄Η Ομηρική Κεφαλονιά’, Πρακτικά Ε Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου, Τομ. 3, Αργοστόλι 1991, 69-76.
· Κολώνας, Λ., ‘Αρχαίες εγκαταστάσεις Νοτιοανατολικής Κεφαλονιάς, θέσεις στρατηγικού ελέγχου του Χερσαίου και Θαλάσσιου Χώρου της Περιοχής’, Πρακτικά Ζ Πανιονίου Συνεδρίου, Τομ. Β, Αθήνα 2004, σελ. 37-45
· Γ.Α Σουρής, ‘Η σημασία της Κεφαλλωνίας για τα ελληνιστικά κράτη και τη Ρώμη. 'ορμητήριο ευφυές', Πολυβ. 5.3.8’, Κεφαλληνιακά Χρονικά 1, 1976, σελ. 111-123
· Σωτηρίου, A.,Νεότερα στοιχεία της αρχαίας μνημειακής τοπογραφίας της νήσου Κεφαλονιάς, Πρακτικά ΣΤ΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου, 2000, 23-27.
· Μοσχόπουλος, Γ., Ιστορία της Κεφαλονιάς, Αθήνα 2002.
· Βικέλα, Ε., ‘Τα Επτάνησα στην Αρχαιότητα’, Ιόνιοι Νήσοι. Ιστορία και Πολιτισμός, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, Αθήνα 2007, σελ. 19-40.
· Πάρτς Ιωσήφ, Κεφαλληνία και Ιθάκη : γεωγραφική μονογραφία, 18922
· Putman Cramer Henriette, Μεταξάς Γεράσιμος, Ομηρική Ιθάκη : ένα αταύτιστο μυκηναϊκό κέντρο στα νησιά των Κεφαλλήνων, 2000
· Randsborg, K., Kephallenia. Archaeology and history. The ancient Greek cities, 2002.
· Soustal Peter von, unter Mitwirkung von Johannes Koder, Nikopolis und Kephallenia, 1981
[1] Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι το νόμισμα άρχισε να χρησιμοποιείται από τη στιγμή, που πλήθαιναν οι ξένες αγορές και γινόταν εκτεταμένη διακίνηση εισαγωγής και εξαγωγής προϊόντων από τις διάφορες χώρες. Η χρήση των νομισμάτων στην αρχαία Ελλάδα γενικεύτηκε ραγδαία, γιατί το νόμισμα διευκόλυνε τις εμπορικές συναλλαγές, χωρίς να επηρεάζει ιδιαίτερα, στην αρχή τουλάχιστον, την αριστοκρατική δομή της κοινωνίας, αφού δεν αποτέλεσε μέσο πλουτισμού, αλλά συναλλαγής. Με τη χρήση του νομίσματος, οι κοινωνίες οδηγήθηκαν σε μεγάλη εξειδίκευση της παραγωγής και της εργασίας, σε αυξημένη απόδοση των παραγωγικών μέσων και σε διεύρυνση της ποικιλίας των αγαθών.
